Cygarniczka z szafirami i diamentami – Cartier, zbiory Muzeum Gdańska

Od wyrobów wykonanych według projektów uznanych twórców, poprzez modne przedmioty artystyczne znajdujące się na wyposażeniu eleganckiego męskiego gabinetu czy damskiego buduaru, po masowe produkty dostępne dla powszechnego odbiorcy w latach 20. i 30. XX w. – 186 eksponatów tworzy wystawę „Bursztynowe art déco. O bursztynie w dwudziestoleciu międzywojennym”.

Wystawa „Bursztynowe art déco. O bursztynie w dwudziestoleciu międzywojennym” – przygotowana przez Muzeum Bursztynu, oddział Muzeum Gdańska – jest pierwszą prezentacją tak szeroko ujętej europejskiej sztuki bursztynniczej pierwszej połowy XX w. w Polsce. Znajdzie się na niej 186 eksponatów ze zbiorów własnych Muzeum Bursztynu oraz wypożyczonych z Muzeum Zamkowego w Malborku, Muzeum Ziemi PAN, Muzeum Miasta Gdyni i Muzeum Okręgowego im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.

„Art déco nie było sztuką dla mas. Zdecydowanie przeznaczone było dla zamożnych, wykształconych elit. Do takich klientów adresowana była oferta niedużych, eleganckich przedmiotów użytkowych lub zdobiących modne wnętrza, wykonanych z bursztynu lub nim dekorowanych. Na wystawie zobaczymy liczne zegary, barometry, termometry, kałamarze, talerze dekoracyjne, świeczniki.  Szalenie modne były akcesoria dla palaczy, a więc nie tylko tradycyjne fajki, cygarniczki, ale również popielniczki, papierośnice, pudełka na papierosy, cygara, zapałki oraz zapalniczki” – wyjaśnia Renata Adamowicz, zastępca kierownika Muzeum Bursztynu. 

Najbardziej reprezentatywna dla stylu art déco jest zdobiona diamentami i szafirami, cygarniczka Cartiera, zakupiona do zbiorów Muzeum Bursztynu na aukcji Christie’s w Londynie. Powstała we Francji, ojczyźnie art déco, w pierwszej fazie krystalizowania się stylu (1912), w firmie jednoznacznie kojarzonej z luksusem. Epoka art déco to czas, kiedy kobiety stopniowo uzyskiwały prawa wyborcze (w Polsce w 1918 r.) i lubiły demonstrować swoją niezależność. Eleganckie cygarniczki oraz puderniczki były często ostentacyjnie używane przez panie w miejscach publicznych.

Na wystawie prezentowane będą także m.in. puderniczka z geometrycznymi bursztynowymi zdobieniami wykonana w w Gdańsku w największej  i najbardziej uznanej firmie złotniczej Moritz Stumpf & Sohn; kałamarz o podstawie z naturalnej bryły bursztynu, w której znajduje się wgłębienie na naczynie z atramentem i rynna, gdzie można położyć pióro (z Muzeum Ziemi PAN); szkatuła z widokiem Gdańska na frontowej ścianie (z Muzeum Zamkowego w Malborku); jak również dwa portrety namalowane w okresie przedwojennym, na których widnieją najbardziej masowe i kojarzone z dwudziestoleciem bursztynowe przedmioty, tj. korale i ustnik do cygarniczki.

„Znaczną część kolekcji tworzą eksponaty trudne do jednoznacznego zdefiniowania stylistycznego. Prezentujemy dużą liczbę wariacji na temat kwiatów, liści, gałązek jarzębiny, dębu, porzeczek czy czereśni. Na metalowych, czasem srebrnych sztyftach osadzano kulki lub łezki, gładkie lub fasetowane, przezroczyste lub nieprzezroczyste, układane w pąki, kwiaty, ale i geometryczne wzory. Towarzyszą im listki, również na sztyftach, delikatnie wyprofilowane, z lekkim, rytowanym żyłkowaniem. Była to biżuteria stosunkowo tania, masowo produkowana, modna” – wyjaśnia Renata Adamowicz.

W klimat epoki wprowadzi czarno-biały film dokumentalny z lat 30. opowiadający o  pozyskiwaniu i obróbce bursztynu na Półwyspie Sambijskim. Metalowa puszka z taśmą filmową została znaleziona na strychu i przekazana do Muzeum Bursztynu przez bursztynnika Aleksandra Gliwińskiego.

Wystawie towarzyszy katalog zawierający fotografie wszystkich prezentowanych na niej eksponatów.  Znajdą się w nim również interesujące eseje: prof. Anny Sieradzkiej – najwybitniejszej znawczyni sztuki i epoki  art déco w Polsce, oraz dr. Leonarda Tomczyka z Muzeum Lohr am Main – autora monografii Die Staatliche Bernstein Manufaktur Königsberg 1926-1945 (będzie to pierwsza po polsku publikacja o historii i produkcji Państwowej Manufaktury Bursztynu w Królewcu).

Wystawa „Bursztynowe art déco. O bursztynie w dwudziestoleciu międzywojennym”
Muzeum Bursztynu w Gdańsku / Katownia (Sala Sądowa)
25 stycznia –  30 września 2018 r.



1. Zegar –Staatliche Bernstein-Manufaktur, proj. Jan Holschuh, zbiory Muzeum Gdańska

2. Zegar – Staatliche Bernstein-Manufaktur, zbiory Muzeum Gdańska

3. Talerz – Staatliche Bernstein-Manufaktur, proj. Hermann Brachert, zbiory Muzeum Gdańska

4. Papierośnica z herbem Gdańska – Staatliche Bernstein Manufaktur, prawdopodobnie, zbiory Muzeum Gdańska

5. Pudełko – Staatliche Bernstein-Manufaktur, zbiory Muzeum Gdańska

6. Puderniczka – Moritz Stumpf & Sohn, zbiory Muzeum Gdańska

7. Kałamarz – autor nieznany, zbiory Muzeum Ziemi PAN w Warszawie

8. Szkatuła – autor nieznany, zbiory Muzeum Zamkowego w Malborku

9. Tablica pamiątkowa – Moritz Stumpf & Sohn, zbiory Muzeum Miasta Gdyni

10. Broszka – autor nieznany, zbiory Muzeum Gdańska

11. Halina Dąbrowska – Portret, zbiory  Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy

12. Leon Kowalski – Kobieta w bursztynowych koralach, fragment, zbiory Muzeum Gdańska