Muzeum Bursztynu w Kaliningradzie

Tegoroczna międzynarodowa konferencja zorganizowana 30 czerwca przez Muzeum Bursztynu w Kaliningradzie poświęcona była przeglądowi pradziejowych i historycznych dróg dalekosiężnego handlu wyrobami bursztynowymi oraz znaczeniu artystycznej twórczości nowożytnych bursztynników, a na ich tle omówieniu współczesnego rynku bursztynowego w skali globalnej.

Referaty i komunikaty przedstawili autorzy ze wszystkich czterech krajów europejskich ze znaczną skalą wydobycia surowca i lub produkcją wyrobów z bursztynu: Rosji, Polski, Litwy i Ukrainy. Poza autorami na konferencję przybyli też zaproszeni przez gospodarzy reprezentanci instytucji opiniotwórczych z Niemiec i Polski, także z rosyjskich stolic: Moskwy i Sankt Petersburga.

Pełnego przeglądu współczesnej wiedzy o pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlakach bursztynowych wiodących znad Bałtyku na południe i zachód Europy, w jasnym i dobrze udokumentowanym wykładzie, dokonała Elżbieta Choińska-Bochdan z Gdańska. Nader istotnym i ciekawym uzupełnieniem wiedzy o czasach najdawniejszych był wspólny referat Wołodymira Macuja i Oleny Bieliczenko z Kijowa o przepływach na Starożytny Wschód (Egipt, Babilon, Asyria) już w późnym paleolicie surowca bursztynowego ze złóż ukraińskich. Kijowianie ukazali także liczne przykłady wykorzystania sukcynitu z dzisiejszej Ukrainy w warsztatach helleńskich kolonii nad Morzem Czarnym w V i IV wieku p.n.e.

Wystąpienie doc. A. Blijulene z Uniwersytetu w Kłajpedzie odnosiło się do ważnego znaczenia handlu surowcem bursztynowym z imperium rzymskim dla ludności zamieszkującej teren dzisiejszej zachodniej części Litwy od I do V wieku.

Trzy referaty archeologów rosyjskich dotyczyły bardzo ciekawych, lokalnych odkryć z czasów nieco późniejszych. Dwa przedstawiały zabytki znalezione na południowym wybrzeżu Bałtyku z okresu wędrówki ludów (II – V wiek n.e.), trzeci referat autorów moskiewskich: O. Zielencowej, I. Kuzina i S. Miłowadowa odnosił się do wielkiego bursztynowego skarbu o masie 220 kg surowego bursztynu w dużych, nieźle zachowanych bryłkach, znalezionego 350 km na wschód od Moskwy, a pochodzącego z XII wieku. W głębokiej piwnicy budynku mieszkalno-rzemieślniczego, w obrębie grodu książąt ruskich – Władimira na Klaźmie, zadziwia tak duży skarb w strefie poza wszelkimi znanymi szlakami handlowymi.

Fenomen twórczości nowożytnych bursztynników, a szczególnie mistrzów cechowych z Gdańska, który ukształtował wysoką rangę społeczną bursztynu na trwale, przedstawiliśmy z żoną Gabrielą na tle bardzo skromnej podaży surowca z Prus Książęcych w wiekach XVI-XVIII. Podaż jest dobrze udokumentowana, bowiem w tym okresie obowiązywało wyłączne prawo księcia do wszelkich znalezisk bursztynu, a każde naruszenie było surowo karane. W wieku XVI roczne dostawy surowca wynosiły średnio (przy dużych wahaniach) około 6 ton, aby w pierwszej połowie XVII spaść do 5 ton, następnie w drugiej połowie tego wieku powrócić do poprzedniego poziomu. W wieku XVIII nastąpił wzrost dostaw do ponad 7 ton. I to nie spadek wydobycia, jak często sądzono, stał się przyczyną upadku artystycznego bursztynnictwa w XVIII wieku, lecz błędne jego zastosowanie w obiektach ponad naturalną miarę tego tworzywa.

Przemysłowe wydobycie i wykorzystanie bursztynu na terenie Sambii w wieku XIX i XX oraz aktualnie zreferowała Zoja Kostiaszowa, zastępczyni dyrektora Muzeum Bursztynu w Kaliningradzie. Zaskoczyła ona audytorium najświeższymi danymi o proporcjach przychodów Kaliningradzkiego Kombinatu Bursztynowego ze sprzedaży. Mimo znacznego spadku (o ponad połowę) wydobycia surowca w porównaniu w dekadą lat 1990., jego sprzedaż daje 99% ogółu przychodów tej firmy. Redukcja przetwórstwa do 1% zaskakuje, bo poprzednicy rosyjskiego kombinatu na tym samym złożu Stantien & Becker i Staatliche Bernstein-Manufaktur ogromną większość przychodów mieli właśnie z wyrobów.

Aktualną sytuację i tendencje zmian na rynku wyrobów z bursztynu i biżuterii zdobionej bursztynem przedstawiła Ewa Rachoń. Na podstawie własnych długoletnich obserwacji z międzynarodowych targów Amberif i Ambermart w Gdańsku oraz analiz Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników oceniła, iż w ciągu ostatnich 10 lat nastąpił spadek sprzedaży wyrobów o ponad połowę w realnym wolumenie ilościowym i wagowym, a utrzymanie się np. w Polsce niezmienionej sumy przychodów pieniężnych na poziomie około 300 milionów USD wynika ze wzrostu cen. Zapobieżenie tej niekorzystnej tendencji wymaga ulepszenia wzornictwa i nowych metod promocji.

Alicja Pielińska z Muzeum Ziemi PAN w Warszawie opisała i zilustrowała niehandlowy, lecz promujący handel, turystyczny szlak bursztynowy po polskich zbiorach muzealnych. Piękny sposób promocji bursztynu zaprezentowała Barbara Gronuś-Dutko w postaci impresji filmowej. Jak widać na kaliningradzkiej konferencji dominowały wystąpienia polskie, co zauważyli wszyscy obecni, a dyrektor Matwiejew z Państwowego Ermitażu w Petersburgu uznał nasz udział za dobry przykład dla Rosjan.

Muzeum Bursztynu w Kaliningradzie imponuje aktywnością w dziedzinie współpracy międzynarodowej. Nie tylko charakterystyczne dla pracy muzealnej czasowe wystawy, w tym kolekcji z bardzo odległych krajów jak Japonia czy Dominikana, lecz także międzynarodowe konkursy artystyczne i konferencje (naukowe i gospodarcze) organizowane są permanentnie, a przy tym szybko i  starannie dokumentowane publikacjami książkowymi. Materiały z konferencji o handlowych szlakach bursztynowych będą opublikowane przed końcem roku po angielsku i rosyjsku.