Dr inż. Ewa Wagner-Wysiecka i Gabriela Gierłowska prowadzące Laboratorium Bursztynu na targach Amberif’2010

W tym roku przewodniczyłem Komisji Rzeczoznawców powołanej przez Zarząd Międzynarodowych Targów Gdańskich SA, działającej jako grupa ekspertów oceniających przestrzeganie przez wystawców regulaminu targów Amberif w kwestii zakazu wystawiania falsyfikatów i namiastek bursztynu. Z naszych prac złożyliśmy Zarządowi MTG SA formalne sprawozdanie i wnioski. Poniżej przedstawiam własne uwagi i oceny.

Znikoma oferta surowca i półfabrykatów bursztynowych

Na targach pojawiły się uroczyście powitane delegacje obydwu legalnie działających w dziedzinie wydobywczej sukcynitu (bursztynu bałtyckiego) kombinatów: rosyjskiego z Jantarnego na Sambii i ukraińskiego z Równego na Wołyniu ze swymi Prezesami na czele. Ale bez własnej oferty dostaw surowca czy też przedstawionej przez swych dilerów. W przypadku ukraińskim to nie dziwi, gdyż wydobycie u nich nie zaspokaja potrzeb własnego przetwórstwa, ale rosyjska spółka akcyjna „Kaliningradzki Kombinat Bursztynowy” sprzedała swoim dilerom pod koniec roku ubiegłego ponad 450 ton bursztynu z 40-procentowym rabatem (2,5 razy więcej niż w każdym z kilku lat poprzedzających) i powinni oni dysponować obecnie znacznymi zapasami. Ten proceder był napiętnowany przez rodzimych wytwórców z Obwodu Kaliningradzkiego Rosji a zarząd kombinatu doczekał się sankcji karnych fiskusa za praktyki monopolistyczne.

Niewielkie ilości bursztynu surowego lub wstępnie okorowanego oferowało kilka firm litewskich, co prawda w przedziale wagowym nieco powyżej średniego, ale bardzo lichego jakościowo i po cenach nierealnie zawyżonych. To była oferta dla kolekcjonerów okazów przyrodniczych: warstwowych, zanieczyszczonych lub o formach bardzo nieregularnych.

Nie było na Amberifie symbolicznej nawet oferty surowca wypłukiwanego w delcie Wisły. Wprawdzie nie mogłoby to wpłynąć na sytuację rynkową – bowiem całe wypłukiwanie z plaż kopalnych przyniosło w roku ubiegłym ledwie 225 kg bardzo drobnego surowca – ale kontekst zapowiedzi wydobywczych sprzed dwóch lat byłby strawniejszy.

Wyroby i kamienie jubilerskie z bursztynu prasowanego

Udział wyrobów z bursztynu prasowanego był ledwie śladowy, a ich jakość nie wytrzymywała konkurencji z wyrobami wizualnie zbliżonymi, to znaczy z bursztynu modyfikowanego termicznie w autoklawach. Wystawcy nauczyli się je jednak oznaczać wymaganymi regulaminem targów wywieszkami „bursztyn prasowany” i nie byłoby sporów o zachowanie zasad regulaminowych, gdyby nie postępowanie firmy WAIR sp. z o.o. z Opalenicy, która połowę swego stoiska nr D12 w hali 4 poświęciła na wyeksponowanie wyrobów moskiewskiej firmy Amber Palace, choć w wpisie katalogowym nie było o tym wzmianki.

1024_3Ta moskiewska firma już kilkakrotnie występowała z własnym stoiskiem na Amberifie, oferując w nim prawie wyłącznie biżuterię z bursztynu prasowanego z dużych ziaren o wyraźnie zaznaczonych konturach użytych do prasowania składników. Nieco odmiennie prezentowała się struktura wyprasek tej firmy w tłoczonych naczyniach (kielichach i wazonach), gdzie wskutek wyższego ciśnienia i temperatury ziarna ulegały destrukcji, a w ich miejsce pojawiały się charakterystyczne czerwonawe, zamglone smugi. I kamienie z konturami ziaren, i naczynia ze smugami po wygrzewaniu i prasowaniu uporczywie nazywano naturalnym bursztynem. Amber Palace prowadzi intensywną promocję swoich wyrobów jako bursztynu naturalnego, a na witrynie internetowej ogłasza jakoby prowadziła wszechstronne badania naukowe, nawet przy użyciu mikroskopu skaningowego, potwierdzające identyczność surowych bryłek bursztynu z dużymi elementami sprasowanymi z ziaren.

Większość wyrobów w ofercie Amber Palace (naszyjniki, kolie, medaliony, torebki, futerały na telefony komórkowe i wiele innych) jest wykonywana z przeważającym udziałem (lub nawet wyłącznie) z żółtych paciorków szklanych imitujących bursztyn, o czym odbiorca nie jest informowany. Tak też było na stoisku 4D12 Amberifu, gdzie personel informował kupców (także w obecności członka Komisji Rzeczoznawców dr Oleny Bieliczenko z Państwowego Centrum Gemmologicznego Ukrainy), iż są to wyroby z naturalnego bursztynu ukraińskiego, którego wiek określano na 3 miliony lat (sic!). Zarząd MTG SA zadecydował o wycofaniu ze stoiska asortymentu moskiewskiej firmy.

Jej współwłaściciel Maksim Wasiukowicz wystąpił po targach z pismem kwestionującym decyzję o wycofaniu imitacji bursztynu, odwołując się do odwiecznej rosyjskiej tradycji używania bardzo drobnych paciorków (z rosyjska – bisier) z różnego materiału (perełki, korale, ziarna kolorowe) i w dawnych wiekach bardzo cenionego wówczas szkła do zdobienia różnorodnych dodatków do stroju i przedmiotów dekoracyjnych. Dziś szkło jest jednak relatywnie tanie i zrównywanie go z bursztynem jest nieuzasadnione. Warto o tym pamiętać przy rozpatrywaniu ofert dostawy na polski rynek zapowiadanych z Moskwy za pośrednictwem różnych krajowych firm, nie tylko przez WAIR z Opalenicy.

Wyroby i kamienie z bursztynu modyfikowanego

W ślad za międzynarodowymi określeniami stosowanymi przez CIBJO (Confederation Internationale de la Bijouterie, Joaillerie, Orfeviere des Diamantes, Perles et Pierres) Zarząd Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników wprowadził w listopadzie 2009 r. zamiast liczącego 10 lat pojęcia „bursztyn poprawiany” nowe w brzmieniu: bursztyn modyfikowany.

Ponad 80% wyrobów i kamieni w biżuterii oferowanej na Amberifie zawierało w sobie bursztyn modyfikowany termicznie, z reguły prażony w autoklawach napełnionych azotem pod ciśnieniem. W powszechnej opinii polskich wytwórców taki zabieg nie narusza właściwości chemicznych bursztynu, choć z reguły kwestionują to zarówno producenci zagraniczni, jak i polscy chemicy, widząc w nitryzacji w nim istotny czynnik zmian.

Zarząd MSB zalecił określanie rodzaju modyfikacji skrótami określeń angielskich:
- H – heating dla ogrzewania bez wysokiego ciśnienia – nie wiadomo czy tylko poza autoklawami, na przykład w oleju lub materiałach sypkich jak piasek czy sól, jak też po prostu w komorze ogrzewanej bez podwyższonego ciśnienia?
- HPHT – high pressure, high temperature – tu zgłaszano wątpliwości, od jakiego nacisku w kg na 1 cm2 uznaje sie ciśnienie za wysokie.

1024_2Większość kupców i producenci rosyjscy oraz litewscy uznaje za dopuszczalne barwienie bursztynu nieszkodliwymi dla zdrowia substancjami drogą wprowadzenia ich pod powierzchnię wyrobów w pęcherzykową strukturę bursztynu. Tak zabarwiono cały wystrój zrekonstruowanej Bursztynowej Komnaty i ikonostas w kaplicy Prezydenta Rosji na moskiewskim Kremlu.

Modyfikowanie HPHT jest głównym sposobem wytwarzania namiastek bursztynu z kopali przez ich utwardzanie i zmianę barwy, bardzo trudnych do wykrycia bez analizy spektralnej IRS. Trzeba jednak przyznać wystawcom litewskim dość powszechnie łączących produkcję bursztynową z kopalową i oferującym modyfikowane kopale na bieżąco i na targach w Wilnie, Tuscon i Kaliningradzie, że na Amberif ich nie przywieźli. Niewielkie ilości wyrobów z kopali próbowali wnosić nielegalnie wytwórcy rosyjscy, ale próby te zostały dość szybko zdemaskowane.

Ogólnie jednak trzeba stwierdzić, że połowa wystawców nie zna i nie rozumie potrzeby norm klasyfikacyjnych, a druga połowa zna dobrze ten problem lecz celowo wprowadza kupców w błąd w trakcie rozmów handlowych. Ale komisja ekspertów nie rejestruje podsłuchów. Pewnie więc przykład moskiewskiego Amber Palace jest tylko najbardziej ostentacyjnym, ale dość typowym dla dezinformacji w światowym handlu bursztynem.

1024_4

Najlepszym środkiem zapobiegawczym jest uświadamianie kupców przez porównanie prawdziwego bursztynu z jego namiastkami prezentowanymi w ekspozycji Laboratorium Bursztynu. Żaden opis nie zastąpi zapoznania się z różnicami wyglądu, twardości, zapachu i odcieni barwnych. Na Amberifie codziennie do Laboratorium zgłaszało się po kilkudziesięciu kupców, a także zagranicznych ekspertów od żywic kopalnych, pochodzących zarówno z krajów importerów, jak i z krajów producenckich (Litwa, Ukraina i Rosja), żeby porównać posiadane nabytki lub wzorce z eksponowaną kolekcją i przedyskutować proste i pewne sposoby identyfikacji i oceny.

 

Zdjęcia: (od góry) Dr inż. Ewa Wagner-Wysiecka i Gabriela Gierlowska prowadzące Laboratorium Bursztynu na AMBERIFIE’2010; Medalion firmy Amber Palace – paciorki szklane z niewielkim dodatkiem nieco większych z bursztynu modyfikowanego, w centrum płytka z bursztynu prasowanego; Wisiorki firm litewskich z bursztynu modyfikowanego ze śladowym udziałem substancji barwiących; Widok zewnętrznej wystawy Laboratorium Bursztynu. Fot. Gabriela Gierłowska