Staatliche-Bernstein Manufaktur (1926-1945) - szkatułka i przycisk do papieru

Targi Złoto Srebro Czas w dniach 2-4 października 2009 roku gościć będą po raz kolejny wystawę z cyklu Muzea na Targach, pt. „Bursztyn. Co nosiliśmy, a co nosimy” przygotowaną przez Muzeum Ziemi PAN w Warszawie. Znajdą się na niej przedmioty użytkowe wykonane z bursztynu w czasach przed i powojennych, wyroby rzemieślników i artystów. Celem wystawy jest pokazanie tego, co nosiły nasze prababcie i babcie, nasze mamy i my, a co udało się przede wszystkim zgromadzić w Warszawskich Zbiorach Bursztynu. Nie będą to wyroby bursztynowe widziane oczyma historyka sztuki, lecz raczej ich użytkownika.

Okres do roku 1945

Część pierwsza wystawy – okres przedwojenny i czasy wojny do 1945 roku reprezentowany będzie głównie przez masowe produkty Staatliche Bernstein-Manufaktur (SBM), która działała w latach 1926-1945. Do wyrobów tej firmy zaliczane są bursztynowe wytwory produkcji masowej, biżuteria o prostych wzorach często ponadczasowych, jak naszyjniki, bransolety, broszki oraz przedmioty użytkowe: szkatułki, przyciski do papieru itp. W firmie powstawały również pojedyncze przedmioty na zamówienie, wykonywane przez znanych ówcześnie artystów rzeźbiarzy.

Okazało się, że wyroby SBM wytwarzane w dużej liczbie, stosunkowo tanie i nie wymagające dużych umiejętności, podobały się, i że ich stylistyka przyjęła się na wiele lat również w Polsce. Jest to jedna z przyczyn trwania tych wzorów i ich estetyki jeszcze kilka lat po zakończeniu wojny. Druga przyczyna to brak większej liczby twórców artystów i rzemieślników zajmujących się bursztynem, którzy umieliby wykorzystać go w swoisty dla siebie sposób. Nieliczni twórcy z tamtych czasów pracowali i uczyli fachu następców, zapewniając sobie środki do życia.

Czasy powojenne

Część druga wystawy dotyczyć będzie czasów powojennych – nowych twórców i nowych wyzwań. Przedstawimy głównie wytwórczość trójmiejskich mistrzów rzemiosła: Brunona Bacha, Tadeusza Kadeli, Władysława Łuckiewicza, Mieczysława i Wiesława Książków, którzy produkowali wyroby nawiązujące do wcześniejszej stylistyki. Wytworzyli oni własny rozpoznawalny styl, zwłaszcza w wyrobach wymagających większych umiejętności.

W latach 50. i 60., kiedy prywatna wytwórczość bursztynnicza była ograniczona dostępem do surowca i przepisami prawnymi, rozwinęła swoją działalność Państwowa Wytwórnia Wyrobów Bursztynowych. Miała ona dostęp do dobrego jakościowo surowca (kontyngent bursztynu z Sambii) i jako firmy państwowej nie dotyczyły jej ograniczenia prawne. Wytwarzała przedmioty produkcji masowej, głównie ozdoby takie jak naszyjniki, wisiory, bransolety, przedmioty pamiątkarskie – modele okrętów, małą plastykę figuralną itp. Do jednych z ciekawszych wyrobów PWWB należą naszyjniki fantazyjne wykonane na zamówienie według wzorca sycylijskiego na rynek amerykański. Są one przykładem biżuterii wykonywanej w zupełnie innym stylu niż spotykana ówcześnie w Polsce. PWWB wykonywało także prace na zamówienie w pojedynczych egzemplarzach.

Do ozdób, które można znaleźć niemal w każdym domowym skarbcu, należą naszyjniki z hawajek – nieregularnych, najczęściej szlifowanych w bębnach paciorków różnej wielkości nawlekanych na różnej długości sznury. Jest to typowa forma wyrobów powojennych, nie wymagająca finezyjnego obrabiania, prosta w wykonaniu i dostępna dla każdej kieszeni.

Lata 70. i 80.

W połowie lat 70. bursztyn stał się materiałem wykorzystywanym przez artystów do tworzenia biżuterii. Przedstawimy niewielki wycinek wyrobów artystycznych dostępny w naszych zbiorach. Są to wyroby z 1976 roku wykonane przez: Giedymina Jabłońskiego, Andrzeja Mrozińskiego, Seweryny Gugały-Stolarskiej, Elżbiety i Marka Bejmów, Marii Lewickiej-Wali i Janusza Konaszewskiego, pokazujące indywidualną stylistykę każdego z twórców.

Kolejna część wystawy to przedmioty wykonane przez artystów po 1980 roku. Wyroby te zawdzięczamy zazwyczaj dobrej woli naszych darczyńców – najczęściej wykonawców prac. Odwzorowują one tendencje panujące w modzie, a przede wszystkim umiejętności autora-artysty i inwencję w zetknięciu z materią tworzywa. Wśród nazwisk znanych twórców pokażemy zaledwie drobny ułamek twórczości Gabrieli i Wiesława Gierłowskich, Marii Lewickiej-Wali, Danuty i Mariusza Gliwińskich, Pauliny Binek. Każdy wyrób stanowi szczególny rarytas, gdyż autorzy dopasowują surowiec bursztynowy, często rzadkie unikalne odmiany czy formy naturalne, w oprawy podkreślające urodę i piękno bursztynu.

W ostatniej części wystawy pokazana zostanie twórczość mistrzów projektujących biżuterię wytwarzaną w większej liczbie egzemplarzy. Należą do nich symetryczne, niemal futurystyczne formy biżuterii łączącej bursztyn ze srebrem w niespotykanych kształtach ozdoby powstające w firmie Amber-Ring. Mają one charakterystyczny styl rozpoznawalny od pierwszego wejrzenia.

Wystawa, która Państwo zobaczycie, nie pretenduje do pokazania pełnego rozwoju bursztyniarstwa od lat 20. XX wieku do dnia dzisiejszego. Pokażemy przedmioty piękne i unikatowe, ale również zwyczajne, by nie rzec banalne czy pamiątkarskie, aby uzmysłowić sobie i zwiedzającym, że nawet mały drobiazg schowany na dnie szuflady jest elementem większej ciekawej układanki. Serdecznie zapraszamy.