Choć to Gdańsk jest Światową Stolicą Bursztynu, Ryga – jako Europejska Stolica Kultury 2014 – z pewnością przyćmi go blaskiem bursztynowych wydarzeń. Czy tylko chwilowo?

„Dla Łotyszy bursztyn wiąże się mocno z ich poczuciem własnej wartości i narodową tożsamością. Teraz nadszedł czas, by poszukiwać, odkrywać i spojrzeć z zupełnie nowego punktu widzenia na kamień, który kiedyś był uważany za pospolity. Projekt Amber Vein to nowy rozdział prezentujący naukowe i kulturalne osiągnięcia, to wkład Rygi i Łotwy w rozwój kulturowy i odkrywanie ludzkiej kreatywności. To także historia o ogromnym potencjale tkwiącym w bursztynie oraz – symbolicznie – o naszych wartościach kulturowych i ich oddziaływaniu na cały świat” – powiedziała Vita Timermane-Moora, odpowiedzialna za realizację tego projektu.

Nic więc dziwnego, że obchody święta Rygi jako Europejskiej Stolicy Kultury są mocno osnute wokół bursztynu. Niewątpliwie jest to dokonała okazja, by pokazać światu zabytki bursztynowe zgromadzone w muzeach Rygi i wypożyczone z innych europejskich a nawet afrykańskich kolekcji muzealnych, jak również osiągnięcia artystyczne twórców z tego kraju – o których na bursztynowej arenie międzynarodowej niewiele wiadomo.

Amber Road in Rīga – pod takim hasłem prezentowane są wystawy poświęcone bursztynowi: jego pochodzeniu, historii i zastosowaniu. Pierwszym przystankiem na ryskim szlaku bursztynowym jest otwarta w styczniu br. wystawa Z bursztynem przez wieki w Muzeum Historii Naturalnej, pomyślana jako zaproszenie do bliższego poznania tego kamienia: różnorodności jego naturalnych form i odmian barwnych i znaczącej roli pośród innych bursztynów i żywic, jak również zastosowania w różnych dziedzinach ze szczególnym naciskiem na jego wykorzystanie w badaniach naukowych.

Co o bursztynie i jego zastosowaniu pisali Avicenna, Tacyt i Pliniusz? Do czego stosowali go Baltowie? Czym jest dziś bursztyn dla Łotyszy i jaki jest wkład ich naukowców w jego badanie oraz kreowanie nowych produktów? Tego dowiemy się z wystawy Bursztyn – mity i nauka. Kolejny krok na tym szlaku to wystawa Bursztyn – skarb Bałtyku w galerii Putti, która będzie dostępna od 23 maja do 2 sierpnia. Będzie to prezentacja unikatowych przedmiotów z kolekcji Łotewskiego Muzeum Historii – od czasów kamienia łupanego po współczesność, czyli od 4000 r. p.n.e. po 21 wiek. Wystawa opowiada historię szlaku bursztynowego i plemion żyjących wokół basenu Morza Bałtyckiego, mitów i folkloru, roli bursztynu i jego zastosowaniu w tradycyjnych łotewskich strojach ludowych i sztuce dekoracyjnej.

Do szlaku bursztynowego – łączącego Włochy i Egipt – nawiązuje kolejna ciekawa wystawa: Bursztyn Tutenchamona, której najważniejszymi eksponatami są te z bursztynu bałtyckiego znalezione w antycznych egipskich grobowcach. To wyjątkowa okazja do zobaczenia eksponatów pochodzących z muzeów egipskich, łotewskich, szwedzkich, litewskich i włoskich.

Bursztyn we współczesnej biżuterii artystycznej – wyjątkowe właściwości oraz jego historyczna rola stanowią bazę dla wystawy odzwierciedlającej zastosowanie bursztynu w biżuterii autorstwa współczesnych artystów, która będzie prezentowana również w galerii Putti. Tworzą ją prace 20 współczesnych twórców biżuterii – nie tylko z Łotwy, ale także z Włoch i innych krajów leżących na historycznym szlaku bursztynowym: Rosji, Estonii, Litwy, Austrii, Słowenii i Węgier. Weźmie w niej udział również dwoje twórców z Polski: Sara Gackowska i Paweł Kaczyński. W ten sposób wystawa połączy Bałtycki Szlak Bursztynowy nie tylko geograficznie, ale także historycznie.  

Czym jest bursztyn? Jest objet d’art, pamiątką, zabawką, definicją koloru, elementem designu, nazwą brandu, imieniem… Dla Łotyszy jest symbolem ich kraju, narodowym skarbem, który przez wieki zyskał zarówno dobrą, jak i złą sławę. Jak postrzegali oni bursztyn na początku XX wieku, a jak postrzegają dziś – to temat wystawy Wiek bursztynu, będącej kulturowo-antropologicznym studium na temat zmian w postrzeganiu tego kamienia. Jest ona efektem współpracy ekspertów z różnych łotewskich muzeów, Państwowego Archiwum Dokumentacji Audiowizualnej oraz wybranych artystów – zapowiada się więc ciekawie.  

Wystawy o tematyce powiązanej z bursztynem to jednak dalece nie wszystko, co Łotysze proponują z okazji obchodów święta swojej stolicy. Od początku roku w pierwszym programie łotewskiej telewizji emitowane są kolejne odcinki filmu dokumentującego wyprawę szlakiem bursztynowym dwojga łotewskich podróżników wędrujących z północy na południe poprzez Łotwę, Litwę, Rosję, Polskę, Niemcy, Szwajcarię, Czechy , Austrię, Węgry, Słowenię i Włochy aż po Indie. Udowodnią oni, że bursztyn nie jest dziś już reliktem archaicznych kultur, będąc nadal idealnym symbolem wymiany – obecnie bardziej w wymiarze doświadczeń i kultury.

Bursztyn to także… muzyka. Dwunastu łotewskich kompozytorów skomponowało muzykę inspirowaną poematami o tematyce bursztynowej autorstwa dwunastu europejskich poetów. Zostanie ona zaprezentowana w ramach koncertów na bursztynowym szlaku jako część dorocznego festiwalu Dni Poezji.

Efektem fascynacji bursztynem są także publikacje książkowe. Jedną z nich jest The Amber Road – Latvia’s Global FutureIngi Ļašenko, która badała bursztyn przez kilka lat, a teraz zaprezentuje nowe nań spojrzenie, skupiając się m.in. na roli bursztynu w życiu człowieka od czasów prehistorycznych po współczesne. Kolejna to The Ancient Amber Routes: from Rīga to Byzantium autorstwa Māry Kalniņš, profesora z uniwersytetu w Cambridge. Jest to zbiór jej doświadczeń zawodowych w badaniu bursztynu w połączeniu z doświadczeniami podróży po krajach zachodniej Europy i basenu Morza Śródziemnego w poszukiwaniu bursztynowych śladów. W efekcie tych podróży w miejsca opisywane w antycznych kronikach i zwiedzania bursztynowych wystaw w muzeach zrodził się pomysł współpracy o zakresie kulturowym, komercyjnym i społecznym łączący Rygę z innymi miastami i regionami Europy, bazujący na historycznych doświadczeniach.

Swoistym zwieńczeniem współpracy na bursztynowym szlaku będzie zaplanowana na 19-20 września międzynarodowa konferencja, której celem jest promowanie bursztynu i wymianę myśli, pomysłów i  współpracy między naukowcami różnych specjalizacji zajmującymi się badaniami bursztynu. Wydanie publikacji podsumowującej wyniki tego spotkania planowane jest na wrzesień 2015 r.  

Więcej informacji: Ryga 2014