Drezdeńskie muzeum Grünes Gewölbe (Zielone Sklepienie) ma wyjątkową historię, ponieważ wszystkie przedmioty w zbiorach były własnością królów i elektorów saksońskich – zostały zakupione, pozyskane lub otrzymane jako dary dyplomatyczne. Część tych zbiorów stanowi kolekcja wyrobów bursztynowych stworzonych przez mistrzów z Gdańska i Królewca.

Twórcą Grünes Gewölbe był król Polski August II, urodzony w Dreźnie w 1670 r. – znany zarówno jako potężny władca, jak i namiętny kolekcjoner sztuki. W ostatnim dziesięcioleciu swego długiego panowania August założył i zreorganizował w Dreźnie bardzo nowocześnie prezentujące się zrzeszenie kolekcji sztuki – tak powstałe zrzeszenie muzeów przetrwało do dziś w zasadniczej koncepcji i kształcie pod nazwą Państwowe Zbiory Sztuki w Dreźnie.

Metamorfoza Skarbca drezdeńskiego

Przekształcenie zbiorów Grünes Gewölbe znajdujących się na parterze pałacu w Dreźnie, z ekskluzywnego, mniej lub bardziej prywatnego skarbca, w muzeum książęce i królewskie rozpoczęło się latem 1723 roku. Całość pomieszczeń zaprojektowano w scenografii teatralnej: prezentację kolekcji oparto na materiałach, z których zostały wykonane przedmioty, a sale o różnych rozmiarach zostały dostosowane – zarówno w barwie, jak i wystroju – do eksponatów (kość słoniowa, srebro, precjoza, herby, biżuteria, brązy). Była to koncepcja jedyna w swoim rodzaju, dzięki której zbiory Grünes Gewölbe zyskały światową sławę. Gdy 5 stycznia 1725 r. król August II podpisał księgę inwentarzową tzw. Sali Precjozów Skarbca, w której wymieniono także kolekcję bursztynu, pierwszy etap budowy Skarbca uznano za zakończony. Sala Precjozów ma największą powierzchnię: 200 m2. Jest to wystawne pomieszczenie prawie w całości wyłożone lustrami nadającymi mu niemal bajkowy wygląd dzięki pozornie niekończącym się odbiciom lustrzanym. I tak znajdują się tam rozmaite panele ścienne przeznaczone do różnego rodzaju naczyń z kamieni szlachetnych, kryształu górskiego, muszli łodzików i ślimaków turbanów, masy perłowej i jaj strusich. Pierwotnie wąski panel między naczyniami z kamieni, masy perłowej i jaj strusich służył do prezentacji prestiżowej kolekcji bursztynu.

Nowa Sala Bursztynu

Od 2006 r., po remoncie pałacu w Dreźnie obejmującym przebudowę i renowację zabytkowego obiektu Grünes Gewölbe i utworzeniu w 2004 r. Nowego Grünes Gewölbe, nadające się do ekspozycji obiekty bursztynowe wystawiane są w tzw. Nowej Sali Bursztynu. Chronią je szklane gabloty charakteryzujące się najwyższymi standardami technicznymi. Niewielkie pomieszczenie o szerokości zaledwie jednego okna przebudowano do pierwotnych proporcji z ok. 1724 r., kiedy służyło jako biuro dla pracowników skarbca. Kolekcja bursztynu Grünes Gewölbe, choć niewielka, stanowi jeden z najwspanialszych zbiorów tego rodzaju. Cały stan inwentarzowy, począwszy od czasów Kunstkammery utworzonej w latach 1723 - 1729, przetrwał i nadal jest w posiadaniu placówki.

Wyroby bursztynowe z Królewca

Na przełomie XVI i XVII wieku wiodącym ośrodkiem sztuki bursztynniczej był Królewiec: do 1618 r. był siedzibą dworu pruskiego, a także tętniącym życiem ośrodkiem złotniczym.

Georg Schreiber (†1643), jeden (z dwóch) założycieli gildii w Królewcu w 1641 r., sygnował kilka swoich dzieł, podczas gdy inne zostały mu przypisane. Wśród nich jest wspaniały dzban w kształcie muszli ślimaka – w drezdeńskiej Kunstkammerze znalazł się (prawie 20 lat po śmierci Schreibera) w 1662 r. Jest to arcydzieło reprezentujące jedną z najbardziej typowych specjalności stylu królewieckiego: dzban, który nigdy nie służył do celów praktycznych, wykonany jest z bardzo cienkich półprzezroczystych segmentów z bursztynu zdobionego rzeźbieniami. Pozłacane paski srebra tworzą obramowanie, w którym osadzone są elementy bursztynowe.

Jacob Heise (†1667), również wiodący mistrz z Królewca, pracował w porównywalnej technice i kontynuował styl Schreibera. Wykonane w bursztynie arcydzieło Heisego przybyło do Drezna jako dar elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma – Wielkiego Elektora – dla elektora Saksonii Jana Jerzego II. Dzieło to, sygnowane i datowane 1659 r., odzwierciedla wygląd współczesnych, a także starszych naczyń z kryształu górskiego i kamieni jubilerskich, które podobnie zaprojektowano w miękkich formach inspirowanych naturą. Na pierwszy rzut oka można założyć, że czara tego wspaniałego naczynia została wycięta z jednej dużej bryły bursztynu. Jego korpus składa się jednak z ponad 30 różnie zakrzywionych bursztynowych płytek zdobionych scenami o tematyce morskiej. Trudno przecenić fakt, że bursztyn wykorzystywany był również w dziełach rzemiosła w formie kufli, kubków, szkatułek, dzbanów i mis wykonywanych na przełomie XVI i XVII w.

Bursztynowe wyroby z Gdańska

Gdańscy bursztynnicy specjalizowali się w stosowaniu bursztynu w kontrastowych kolorach, starannie projektując i wykonując różnorodne kabinety, szkatuły, puzderka, a także sztućce.

Michel Redlin (działający od 1669 r. do ok. 1688 r.) był bardzo wziętym artystą innowacyjnym, a wśród jego dostojnych klientów był m.in. elektor brandenburski. Projekt architektoniczny typowej „szkatuły Redlina” jest klarowny i elegancki: egzemplarz w Grünes Gewölbe ma niską podstawę z szufladkami, opartą na czterech nóżkach w kształcie kul. Jedynie ta właśnie niska podstawa stabilizowana jest przez drewniany szkielet, a sama kwadratowa skrzynka składa się z bursztynowych płytek i kaboszonów z grawerunkami na rewersie. Zatem wszystkie „szkatuły Redlina” ujawniają całą swoją świetność i wspaniałe tajemnice dopiero przy dokładnej analizie. Właśnie taka była intencja ich twórcy. Do kolekcji Grünes Gewölbe należą łącznie cztery szkatułki autorstwa Redlina – po raz pierwszy wymieniono je w inwentarzu Sali Precjozów Grünes Gewölbe w 1733 r. Dwa świeczniki i klepsydra, wykonane
w Gdańsku w drugiej połowie XVII w., wymieniono w inwentarzu Sali Precjozów w 1725 r. Oczywiście świeczniki, klepsydry oraz szkatuły z pewnością były wytwarzane seryjnie, na zamówienie komercyjne (nie tylko na zlecenie książąt i królów) oraz zgodnie z obowiązującymi modelami i modnymi wzorami.

Christoph Maucher urodził się w Schwäbisch-Gmünd, a do Gdańska przybył około 1670 r. Zasłynął rzeźbieniami w kości słoniowej i bursztynie, a jego prace ucieleśniają styl gdański. Maucher uważał się przede wszystkim za rzeźbiarza. W zbiorach Grünes Gewölbe znajduje się jedna z jego najbardziej znanych grup wykonanych z bursztynu z przedstawieniem mitologicznych postaci – Trzech Gracji. Grupa ta oraz wersja Sądu Parysa z Londynu (Muzeum Wiktorii i Alberta) to wyróżniki stylu Mauchera.

Wielki kabinet bursztynowy

Kabinet ten był darem od króla pruskiego dla króla polskiego Augusta II podczas oficjalnej wizyty tego ostatniego w Berlinie w dn. 26 maja – 13 czerwca 1728 r. Fryderyk Wilhelm I starannie podtrzymywał (nie tylko tym cennym darem) pruską tradycję wykorzystywania wyrobów z bursztynu jako podarunków politycznych i dyplomatycznych. Pod silną presją czasu „duży kabinet” pośpiesznie wykonano w Królewcu, co potwierdza zachowana korespondencja.
Król Polski August Mocny musiał być zaskoczony fascynującym kabinetem i niezwykłą różnorodnością drogocennych drobiazgów z bursztynu, które złożono w jego szufladach. Zdecydowaną ich większość również dostarczono z Królewca. Ale, jak wiadomo, król pruski dodał szereg bursztynowych wyrobów ze swojej kolekcji, dopełniając w ten sposób zawartość szuflad. Decyzja ta wyjaśnia, dlaczego niektóre przedmioty bursztynowe w szufladach pochodzą z Gdańska. Zachowała się niemal cała zawartość szuflad, a sam bursztynowy kabinet jest jedną z wielu wspaniałych atrakcji Grünes Gewölbe w Dreźnie.


Jutta Kappel, starsza kustosz i zastępca dyrektora Grünes Gewölbe

 Artykuł ukazał się w magazynie Bursztynisko No. 44 (marzec 2020)