Wyroby z bursztynu zaczęto gromadzić w malborskim zamku wkrótce po powstaniu tu muzeum (1961), a stałą wystawę "Dzieje bursztynu" otwarto cztery lata później, w lipcu 1965 roku. Pomysł był nowatorski i ambitny, tym bardziej, że dostępnymi wówczas na rynku obiektami były głównie wyroby masowe z Wytwórni Wyrobów Bursztynowych w Gdańsku-Wrzeszczu i drobne wyroby pamiątkarskie sprzedawane za pośrednictwem Cepelii.
Tradycje obróbki bursztynu na naszych ziemiach sięgają natomiast zamierzchłych czasów epoki kamienia, a artystyczne bursztynnictwo odegrało niepoślednią rolę w historii polskiego rzemiosła. Niestety, z powodu kruchości tworzywa, niewłaściwego przechowywania obiektów, jak również licznych wojen i kataklizmów dziejowych, do naszych czasów przetrwało niewiele bursztynowych zabytków. Największym problemem było więc zdobycie eksponatów z dawnych epok, aby móc zaprezentować zwiedzającym dzieje sztuki bursztynniczej w możliwie pełnym zakresie, od czasów najdawniejszych aż po współczesność. Najstarsze obiekty w kolekcji pochodzą głównie z wykopalisk. Są to neolityczne wyroby z terenu Żuław, pozyskiwane poprzez badania archeologiczne prowadzone przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, finansowane przez muzeum. Najcenniejsze w zbiorach eksponaty nowożytne (XVII-XVIII w.), a więc z okresu świetności europejskiego bursztynnictwa, pochodzą głównie z zakupów poczynionych w paryskim antykwariacie Franciszka Studzińskiego oraz z dawnych zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, przekazanych do Malborka decyzją Ministra Kultury i Sztuki. Jeden z najcenniejszych obiektów w kolekcji – kabinet Stanisława Augusta Poniatowskiego – jest darem od lady Barbary Carmont ze Szkocji.
Tradycje obróbki bursztynu na naszych ziemiach sięgają natomiast zamierzchłych czasów epoki kamienia, a artystyczne bursztynnictwo odegrało niepoślednią rolę w historii polskiego rzemiosła. Niestety, z powodu kruchości tworzywa, niewłaściwego przechowywania obiektów, jak również licznych wojen i kataklizmów dziejowych, do naszych czasów przetrwało niewiele bursztynowych zabytków. Największym problemem było więc zdobycie eksponatów z dawnych epok, aby móc zaprezentować zwiedzającym dzieje sztuki bursztynniczej w możliwie pełnym zakresie, od czasów najdawniejszych aż po współczesność. Najstarsze obiekty w kolekcji pochodzą głównie z wykopalisk. Są to neolityczne wyroby z terenu Żuław, pozyskiwane poprzez badania archeologiczne prowadzone przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, finansowane przez muzeum. Najcenniejsze w zbiorach eksponaty nowożytne (XVII-XVIII w.), a więc z okresu świetności europejskiego bursztynnictwa, pochodzą głównie z zakupów poczynionych w paryskim antykwariacie Franciszka Studzińskiego oraz z dawnych zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, przekazanych do Malborka decyzją Ministra Kultury i Sztuki. Jeden z najcenniejszych obiektów w kolekcji – kabinet Stanisława Augusta Poniatowskiego – jest darem od lady Barbary Carmont ze Szkocji.
Drogą żmudnych, wieloletnich poszukiwań i zakupów na rynku antykwarycznym w Polsce i zagranicą udało się zgromadzić w Malborku kolekcję liczącą dziś około 2 tysiące eksponatów. Oprócz obiektów zabytkowych od początku nabywano też naturalny bursztyn w postaci różnej wielkości bryłek o zróżnicowanych kształtach, kolorystyce i stopniu przezroczystości oraz okazy z inkluzjami organicznymi. Wyroby współczesnej sztuki jubilerskiej wykorzystującej bursztyn muzeum malborskie zaczęło gromadzić z chwilą zainteresowania się artystów plastyków tym surowcem, a więc od początku lat 70. XX wieku. Otwarcie w Malborku wystawy obrazującej długotrwałą i bogatą tradycję obróbki bursztynu na ziemiach polskich z pewnością przyczyniło się w znacznym stopniu do zainicjowania tego nurtu w naszym zdobnictwie artystycznym. Postrzegany jako kamień rodzimy, stał się bursztyn jednym z najczęściej stosowanych materiałów w jubilerstwie, a odbiorcy zagraniczni wręcz odruchowo kojarzą go z Polską.
Najcenniejsze zabytki w kolekcji malborskiej to:
- zespół wyrobów neolitycznych sprzed 3.500 lat (kultura rzucewska) z terenu Żuław
Wiślanych, ze stanowisk określanych jako największe starożytne centrum pozyskiwania i obróbki bursztynu; - figurka Hermesa, miniaturowa kopia brązowego posągu dłuta Lizypa;
- unikatowe przykłady biżuterii późnorenesansowej: męski naszyjnik z rzeźbionych
paciorków oraz kolia księżnej śląskiej, Sybilli Doroty; - wczesnobarokowa szkatuła gdańska z wielobarwnego, przeświecającego bursztynu;
- XVII-wieczne sztućce z bursztynowymi, rzeźbionymi uchwytami;
- szkatułka z warsztatu Michela Redlina (ok.1680), zdobiona grawerowanymi medalionami, zwieńczona pokrywą z pełnoplastyczną figurką bogini urodzaju Ceres;
- ołtarzyk domowy z figurką Madonny z Dzieciątkiem, zdobiony plakietkami z kości
słoniowej; - ołtarz o budowie architektonicznej, kilkukondygnacyjny, dekorowany plakietkami z kości słoniowej, przedstawiającymi scenki ze Starego i Nowego Testamentu;
- szkatuła słynnego gdańskiego bursztynnika Christopha Mauchera, barokowa, bogato zdobiona rzeźbą o tematyce mitologicznej, związaną z boginią Wenus;
- szkatułka łączona tradycyjnie z królem Stanisławem Leszczyńskim, drewniana, oklejona bursztynem, z elementami dekoracyjnymi wykonanymi w technice eglomisée;
- kabinet Stanisława Augusta Poniatowskiego, miniaturowa szafka z figurką Madonny we wnęce, zawierająca rytowane scenki figuralne i inskrypcje dotyczące najważniejszych wydarzeń z historii panowania króla, w tym również mało znanego epizodu związanego z porwaniem monarchy przez konfederatów barskich;
- XVII- i XVIII-wieczne bibeloty, gry towarzyskie i elementy wyposażenia wnętrz, np. puzderka na pachnidła, tabakierki, szachy, lichtarzyki, pojemnik na przybory do pisania, warsztacik do wyrobu koronek;
- przykłady ludowego bursztynnictwa z terenu Kurpiów;
- zbiór XIX fajek i cygarniczek ze srebra i pianki morskiej z bursztynowymi ustnikami oraz ustniki do wschodnich fajek wodnych, tzw. nargili.
Utworzenie w Malborku kolekcji (i wystawy) poświęconej wyłącznie bursztynowi, pozwoliło unaocznić rolę tego surowca w dziejach rzemiosła artystycznego w Europie, wciąż jeszcze mało znaną i pomijaną nawet w podręcznikach historii sztuki. Temu ambitnemu celowi służą również pokazy wybranych obiektów z naszych zbiorów poza granicami kraju. W ciągu ostatniego ćwierćwiecza prezentowaliśmy je w wielu krajach europejskich, jak również w USA i Japonii. Działalność popularyzatorska prowadzona przez Muzeum Zamkowe w Malborku – poprzez liczne wydawnictwa na temat naszych zbiorów (katalogi wystaw zagranicznych, katalog wybranych obiektów z kolekcji, bogato ilustrowany album wydany z okazji 40-lecia muzeum), w znacznym stopniu przyczyniła się do zasłużonego rozgłosu, jakim cieszy się nie tylko w Polsce ta unikatowa kolekcja.
Obecnie trwają prace nad zmianą aranżacji plastycznej wystawy. W końcu bieżącego roku zostanie ona oddana zwiedzającym w zmienionej, nowoczesnej oprawie, wykorzystującej najnowsze techniki multimedialne. Zwiększy się też jej powierzchnia i, co za tym idzie, liczba prezentowanych eksponatów. Ciekawe architektonicznie wnętrze w przyziemiu północno-wschodnim Zamku Średniego pomieści najstarszą chronologicznie część zbiorów – znajdą się tu głównie obiekty sprzed 3.500 lat, pochodzące z wykopalisk w rejonie Niedźwiedziówki, Wybicka i Starych Babek (gm. Stegna).
Obecnie trwają prace nad zmianą aranżacji plastycznej wystawy. W końcu bieżącego roku zostanie ona oddana zwiedzającym w zmienionej, nowoczesnej oprawie, wykorzystującej najnowsze techniki multimedialne. Zwiększy się też jej powierzchnia i, co za tym idzie, liczba prezentowanych eksponatów. Ciekawe architektonicznie wnętrze w przyziemiu północno-wschodnim Zamku Średniego pomieści najstarszą chronologicznie część zbiorów – znajdą się tu głównie obiekty sprzed 3.500 lat, pochodzące z wykopalisk w rejonie Niedźwiedziówki, Wybicka i Starych Babek (gm. Stegna).
Muzeum Zamkowe w Malborku
ul. Starościnska 1, 82-200 Malbork
tel: +48 55 647-08-00, fax: +48 55 647-08-03
www.zamek.malbork.pl
ul. Starościnska 1, 82-200 Malbork
tel: +48 55 647-08-00, fax: +48 55 647-08-03
www.zamek.malbork.pl