W roku 1994 rozpoczęto budowę fabryki z dwoma wyspecjalizowanymi wydziałami: jubilerskim i chemicznym (wytwarzanie kwasu bursztynowego). W maju tego roku na taśmociągach kopalni na złożu w Klesowie pojawił się pierwszy urobek krajowego surowca bursztynowego uzyskany przez nowe przedsiębiorstwo państwowe. Do końca danego roku wydobyto 1.141 kg bursztynu, a w roku następnym 1.245 kg.
Po oddaniu do użytku w roku 1998 zakładu przetwórstwa pojawiły się poważne problemy. Okazało się, że na produkty wydziału chemicznego, konkretnie na kwas bursztynowy, brak jest popytu, a to oznaczało pojawienie się kłopotów zamiast korzyści. Komplikacje z tym związane trwały do początku roku 2001, kiedy decyzją Komitetu Ministrów Ukrainy UKRBURSZTYN został przekazany w skład Państwowej Spółki Akcyjnej UKRAINSKIE POLIMETALI, która utworzyła w Obwodzie Równeńskim filię należącego do niej Lwowskiego Zakładu Jubilerskiego.
Roczne wydobycie bursztynu w 2000 r. wyniosło zaledwie 400 kg , a przeterminowane w momencie przejścia do POLIMETALI długi UKRBURSZTYNU sięgnęły 8,3 milionów hrywien. Większość zadłużenia stanowiły koszta budowy fabryki kwasu bursztynowego. W celu umożliwienia dalszego funkcjonowania kopalń i przetwórstwa spółka POLIMETALI dokonała restrukturyzacji, po której całe zobowiązania pozostały przy państwowym przedsiębiorstwie UKRBURSZTYN, natomiast aktywa przekazano spółkom-córkom: DP BURSZTYNOWE KOPALNIE i DP BURSZTYN.
Spółki-córki zdołały znacznie usprawnić działalność. Wydobycie bursztynu wzrosło i kształtowało się w kolejnych latach następująco:
lata | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 |
uzysk (w tonach) | 2,4 | 3,5 | 2,0 | 2,7 | 2,7 | 2,9 |
Wzrosła też produkcja wyrobów gotowych (ca 5 hr. = 1 USD):
lata | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 |
wartość (w mln hrywien) | b.d. | 3,5 | 3,8 | 4,2 | 5,1 | 6,0 |
Systematycznie wzrasta asortyment wyrobów jubilerskich, w których trafnie wykorzystuje się odmiany barwne bursztynu (12 odcieni od białego i zielonkawego do ciemno-wiśniowego) i urozmaicone wzornictwo. Największym powodzeniem cieszą się obrazy, ikony, panneaux i portrety z okruchów bursztynu. Dotyczy to nie tylko do rynku lokalnego - wyroby z powodzeniem sprzedawane są w Polsce, Białorusi, Austrii, Mołdawii, Włoszech i Hiszpanii (tam największe zainteresowanie budzą ikony).
W roku 2006 DP BURSZTYNOWE KOPALNIE i DP BURSZTYN zostały znów połączone w jedno przedsiębiorstwo państwowe BURSZTYN UKRAINY podlegające Ministerstwu Ochrony Środowiska, co pozwoliło na lepszą koordynację pracy działu wydobywczego i przetwórczego.
Problem nielegalnego wydobycia
Obecnie pomyślny rozwój przedsiębiorstwa hamowany jest najmniej oczekiwaną przyczyną - niedostatkiem dobrej jakości surowca. Ma to miejsce w regionie bogatym w udokumentowane złoża bursztynu. Sam tylko obecnie eksploatowany odcinek "Pugacz" klesowskiego złoża wg danych Ministerstwa Środowiska oceniany jest na 85 ton, a odcinek "Wilnie" złoża Dubrowickiego na 105 ton. Ponadto na trzech pozostałych odcinkach, gdzie prowadzone są roboty poszukiwawcze, zasoby ocenia się na 65 ton.
Jednak obecnie eksploatowany jest jedynie odcinek "Pugacz" i, mimo ulepszenia metod wydobycia poprzez wprowadzenie kroczącej koparko-zwałowarki, wydobycie pozostaje daleko w tyle poza potrzebami przetwórczymi. Jednocześnie, według nieoficjalnych danych, ma miejsce wywóz surowca za granicę polską, który szacuje się na co najmniej 10 ton nielegalnie wydobytego bursztynu rocznie.
W roku 2005 Rada Najwyższa Ukrainy dokonała zmian w prawie geologicznym znosząc monopol państwa na wydobycie bursztynu. W wywiadzie udzielonym czasopismu "Wiadomości Ekonomiczne" (nr 210/112/2005) dyrektor PP. BURSZTYN Władimir Miedinskij oświadcza: "Ustanowienie nowego prawa jest korzystne dla bursztynnictwa, jak i dla interesu naszej firmy. Byłoby szkodliwym utrzymywanie stanu, w którym "czarna" część rynku kilkudziesięciokrotnie przewyższa oficjalną. Bez przyjęcia nowych zasad nielegalnie wydobywany bursztyn i tak zostanie wywieziony do Polski i krajów bałtyckich."
W I kwartale 2005 r. PP BURSZTYN uzyskiwało zaopatrzenie w surowiec na poziomie 30% swoich potrzeb. Dyrektor Miedinskij zauważa, że koszt zaopatrzenia jego firmy w surowiec szybko wzrasta: PP BURSZTYN w roku 2003 na zakup surowca wydatkowało 0,5 miliona hrywien, a roku 2004 już 0,98 miliona przy wzroście masy bursztynu tylko o 11%. W roku 2005 ceny podskoczyły o dalsze 18%.
Cytat z wypowiedzi W. Miedynskiego: "Ceny na surowiec i wyroby bursztynowe rosną od roku 2003, kiedy to Rosja rozpoczęła reorganizację eksploatacji złóż kaliningradzkich po to, aby stworzyć sztuczny deficyt zaopatrzenia w surowiec na rynku światowym".
Z kolei Władimir Tuckij, dyrektor przedsiębiorstwa wydobywczego BURSZTYNOWE KOPALNIE, nie aż tak optymistycznie ocenia wpływ legalizacji prywatyzacji wydobycia bursztynu: "Zasadniczych zmian nie będzie. Wątpię, aby firmy trudniące się nielegalnym wydobyciem chciały zarejestrować swą działalność. Wierzcie mi, po opłaceniu licencji, opłat za teren, poniesieniu kosztów rekultywacji i uiszczeniu podatków zapewne nikomu nie opłaci się legalizacja. Myślę, że nie grozi nam istotna konkurencja ze strony prywatnych przedsiębiorców".
W roku 2006 problem nielegalnego wydobycia bursztynu był stale obserwowany przez urzędników wszystkich szczebli, prasę i telewizję. Być może sytuacja zmieni się po działaniach podjętych przez Ministra Ochrony Środowiska W. Dżartę, który w końcu października badał Obwód Równeński i obserwował znany już miejscowym władzom łańcuszek powiązań w zakresie nielegalnego wydobycia, skupu i ekspediowaniu bursztynu przez granicę. Minister postuluje maksymalne uproszczenie formalności przy wydawaniu koncesji wydobywczych osobom prywatnym lub całym zespołom kopaczy, którzy i tak wydobywają znacznie więcej surowca niż PP BURSZTYN UKRAINY.
Po uproszczeniu procedury licencyjnej dla prywatnych wydobywców PP BURSZTYN UKRAINY winno zorganizować sieć własnych punktów skupu, zdolnych odebrać cały prywatny urobek. W ślad za tym zostały przedsięwzięte natychmiastowe decyzje, które zapobiegną dalszemu nieusankcjonowanemu pozyskiwaniu bursztynu. W tym celu Ministerstwo Ochrony Środowiska przygotowuje następujące dokumenty:
- projekt Kodeksu o Zasobach Naturalnych uwzględniający normy działania prywatnych poszukiwaczy;
- projekt rozporządzenia Rady Ministrów o uproszczonej procedurze uzyskiwania koncesji na wydobycie bursztynu z nagromadzeń niemających znaczenia przemysłowego;
- projekt prawa o odpowiedzialności za bezprawną eksploatację bogactw naturalnych, ich skup, obrót handlowy i ochronę;
Ministerstwu Spraw Wewnętrznych zalecono rozwiązanie problemu bardziej efektywnego działania organów ścigania przestępstw w dziedzinie naruszania prawa do użytkowania nagromadzeń bursztynu. Winny być utworzone mobilne oddziały ochronne, premiowane za wyniki zwalczania przestępstw w tej dziedzinie i wyposażone w skuteczne środki techniczne. Ministerstwo Finansów opracuje zasady skupu od osób prywatnych wszystkich użytecznych kopalin, wydobywanych prostymi metodami lub zebranych w trakcie użytkowania rolniczego.
Ten zespół stanowczych i skoordynowanych działań organów państwowych winien doprowadzić do zapobieżenia dalszej nielegalnej eksploatacji złóż i nagromadzeń bursztynu już w roku 2007. Pozwoli to włączyć w proces wykorzystania naturalnych zasobów i ich przetwórstwa drobny i średni biznes i dzięki temu stworzyć szerokie możliwości udziału ukraińskiego bursztynnictwa w rynku światowym, tak w dziedzinie surowcowej, jak i gotowych produktów.
Tłumaczenie: Wiesław Gierłowski