Bursztyn stanowi przedmiot wymiany handlowej w Europie od co najmniej 10 tys. lat. Większość ludności Europy wyznawała w tym czasie kult słońca (ok. 900 p.n.e.). Bursztyn reprezentował dla niej słońce i był często obrabiany w formie ozdobnych krążków, naśladując słońce poprzez swój bursztynowy kolor i ciepło przy dotyku.
W Europie najstarsze wyroby bursztynowe znaleziono na Wyspach Brytyjskich. W Anglii archeolodzy odkryli paciorki z jaskini Gougha w wąwozie Cheddar Gorge na południu Anglii oraz w Creswell Crags w hrabstwie Nottinghamshire w regionie Midlands, datujące się na rok ok. 900 do 11 tys. p.n.e. W hrabstwie Sussex, podczas wykonywania wykopów pod zabudowę w miejscowości Hove w roku 1856, odkryto bursztynową filiżankę z epoki brązu. Znaleziono tam pochówek z epoki brązu, w którym znajdowały się również inne przedmioty, m.in. siekierka z kamienia wulkanicznego i sztylet ze stopu miedzi. Wykonana z jednej bryły bursztynu filiżanka ma 12,7 cm wysokości; jej podstawa jest płasko-zaokrąglona, a korpus pięknie zdobiony delikatną, wypukłą linią ornamentacyjną.
Bursztynowa filiżanka z Hove znajduje się obecnie w Muzeum i Galerii Sztuki w Brighton; uważa się, że została wykonana na terenie obecnych Niemiec. Inną filiżankę bursztynową znaleziono w pobliżu miasta Dorchester, ale jedynie we fragmentach, a ponadto wykonano ją w zupełnie innym stylu rzemieślniczym niż filiżanka z Hove.
W 1998 roku, podczas wykopalisk archeologicznych w wiosce Mellor na terenie dystryktu Stockport w północno-zachodniej Anglii, znaleziono naszyjnik bursztynowy z epoki brązu. Naszyjnik ten znaleziono w skrzyni, w kamiennym grobie. Był to pierwszy w Anglii przypadek odkrycia naszyjnika bursztynowego liczącego 4 tys. lat. Naszyjnik składa się z dwóch rzędów centralnie umieszczonych krążków bursztynowych, przechodzących w dwa rzędy długich beczułkowatych paciorków; oba rzędy połączone są za pomocą płaskich płytek z bursztynu. Za miejsce pochodzenia znalezionego bursztynu uważa się region Morza Bałtyckiego – jak dotąd nie podjęto żadnych badań mających na celu ustalenie, czy bursztyn ten nie pochodzi jednak z wybrzeży brytyjskich. Zachowana dokumentacja z roku ok. 1500 n.e. wskazuje, że na wybrzeża Anglii morze wyrzucało ok. 6 kg bursztynu, a niewielką jego ilość corocznie na wybrzeża Szkocji.
W angielskim mieście York zachowały się dowody z okresu Wikingów (793-1066 n.e.). Na stanowisku archeologicznym przy ulicy Clifford w mieście York na północnym-wschodzie Anglii znaleziono znaczną ilość bursztynu i częściowo obrobionych paciorków bursztynowych. Materiał ten, w łącznej liczbie 100 sztuk, stanowi obecnie część kolekcji muzeum w Yorku. Znaleziony bursztyn to sukcynit o możliwym pochodzeniu z wybrzeży Wysp Brytyjskich, przy czym potrzebne są dalsze badania potwierdzające, czy bursztyn ten jest pochodzenia angielskiego.
Bursztyn wyrzucany przez morze na wybrzeża brytyjskie jest obecnie rzadkością, a jego łączna ilość to ok. 2 kg. Większość bursztynu znajdowanego przez mieszkańców jest przez nich zatrzymywana i przerabiana na ozdoby. Znajdowany na Wyspach Brytyjskich bursztyn to sukcynit, a za miejsce jego pochodzenia przyjmuje się rejon Morza Bałtyckiego, skąd miałby zostać przetransportowany w kierunku Wielkiej Brytanii w okresie ostatnich 200-300 lat epoki lodowcowej przez pokrywy lodowe, cofające się z południowej Skandynawii przez rejon Morza Północnego.
Na Wyspach Brytyjskich bursztyn znajdowany jest na wybrzeżach wschodniej Anglii, m.in. w hrabstwach Lincolnshire, Norfolk i Suffolk, przy czym dla bursztynu główne są dwie ostatnie lokalizacje. Bursztyn znajdowany na wybrzeżach Norfolk może pochodzić z erozji klifów z dawnych nagromadzeń polodowcowych, a także z materiału wyrzucanego przez morze na plaże po przypływach lub sztormach.
Średnia masa bryłek bursztynu znajdowanego w minionych latach waha się od kilku gramów do bryłek ważących ponad 100 gramów. W 2013 roku mieszkaniec wyprowadzający psa znalazł bryłę o wadze ponad 700 gramów wymytą po sztormie wiosennym w pobliżu mola na plaży w miejscowości Cromer w Norfolk. Bryła ta pozostaje w posiadaniu znalazcy.
W nadmorskim Cromer na brzeg wyrzucany jest także kopal. Jest on koloru jasnomiodowego, o dobrej przejrzystości. Niektóre bryłki zawierają inkluzje zwierzęce, ale niestety żywicy tej nie poddano dotąd żadnym badaniom.
Hrabstwo Suffolk znane jest z dawniejszych znalezisk dużych brył bursztynu w rejonie przybrzeżnym. Większość bursztynu wyrzucana jest na brzeg w miejscowości Dunwich, gdzie dawniej co roku znajdowano kilka funtów [przyp. tłum.1 funt = 0,45 kg] bursztynu. Dwie największe ze znanych brył bursztynu znalezionych w Anglii pochodzą z wybrzeży Suffolk. Jedna z nich, o masie ok. 1 kg, pochodzi z plaży w Dunwich i jest obecnie prezentowana w Muzeum i Galerii Bursztynu w Southwold w hrabstwie Suffolk. Druga bryła o masie 2 kg została wyciągnięta przez sieć trałową w pobliżu brzegu w miejscowości Covehithe w hrabstwie Suffolk. Muzeum i Galeria Bursztynu w miejscowości Southwold posiada największą znaną kolekcję bursztynu z Wysp Brytyjskich, dostępną publicznie.
W ostatnich latach na wybrzeżu hrabstwa Suffolk znajdowano rocznie średnio 10-20 bryłek bursztynu, o średniej masie 10 gramów. W wyniku zamierania rybactwa w Suffolk obecnie w sieciach trałowych wyławiane jest o wiele mniej bursztynu, albo nie znajduje się go wcale. W Szkocji bursztyn wyrzucany na brzeg jest rzadkością, chociaż odnotowano znalezienie trzech bryłek, obecnie w kolekcji Muzeum Przyrodniczego Szkocji. Wszystkie trzy bryłki o długości od 50 do 70 mm pochodzą z regionu Fife. Na stanowisku w Knowes Trotty na szkockich wyspach Orkadach również znaleziono paciorki bursztynowe, przypuszczalnie wykonane przez przedstawicieli kultury Wessex na południu Anglii. Znaleziono również paciorki bursztynowe w złotej folii, prawdopodobnie noszone na pelerynie lub sukni; wiek paciorków i innych przedmiotów datuje się na epokę brązu.
Bursztyn znaleziono również na wzgórzu Bathgate ok. 5 km na północny-wschód od miasta Bathgate na południu Szkocji. Bursztyn ten występuje w wypełnieniach niewielkich druz, w lawie bazaltowej z dolnego karbonu. Nosi on nazwę middletonit i występuje również w zaokrąglonych otoczakach w kalcytowych i barytowych skałach płonnych niklu w dawnej kopalni srebra w Hilderston w okolicy miejscowości Linlithgow. Wiek tego bursztyn datuje się 136-140 mln lat. Jedna bryłka znajduje się w kolekcji Muzeum Przyrodniczego w Szkocji. Na żadnym okazie nie przeprowadzono badań instrumentalnych w podczerwieni, ani analizy FTIR. Bursztyn nie jest jakości jubilerskiej.
W Szkocji wzmiankowana jest także inna lokalizacja bursztynu z zagłębia węglowego Ayrshire. Bursztyn ten zawierał mikroskopijne kopalne organizmy roślinne, będące inkluzjami grzybów i roślin iglastych. Niestety okazy te zaginęły i nie są dostępne do badań. Jedyna wzmianka pochodzi z materiałów Towarzystwa Geologicznego w Glasgow z 1896 r. J. Smitha.
Dwie inne lokalizacje bursztynu z Wysp Brytyjskich to znaleziska z wyspy Wight i bursztyn z Hastings. Bursztyn z wyspy Wight datuje się na wiek 121-127 mln lat (bursztyn kredowy z barremu), a doniesienia o nim znane są z kilku lokalizacji. Bursztyn ten występuje w czterech wkładkach lignitowych mułowców, w pokładach drewna w Weldon, w dolnych zielonych piaskach, a odkryto go podczas poszukiwania innych żywic kopalnych. Bursztyn ten jest nietypowy, zazwyczaj koloru brązowego, kruchy, z licznymi wrostkami pirytu; nie nadaje się dla jubilerów. Współcześnie w Muzeum Wyspy Wight odnotowano 16 znalezisk bursztynu z Weldon; jedno z nich obejmuje 100 niewielkich fragmentów. Spośród tych 16 znalezisk, trzy zawierają inkluzje, z których dwie to holotypy: muchówka (Diptera: Chironomidae) Dungeyella gavini (Jarzembowski i in., 2008) i pająk (Araneae: Nemesiidae) Cretamygale chasei (Selden, 2002). Powyższa kolekcja znajduje się w Muzeum Wyspy Wight.
W roku 2001 badania pozwoliły odkryć kolejne okazy ochotkowatych oraz muchówek, a ponadto błonkoskrzydłe (Hymenoptera), karaczana (Blattodea) oraz chrząszcza (Coleoptera). Jeden okaz zawiera fragmenty sieci pajęczej. Na chwilę obecną nie znaleziono innych inkluzji.
Doniesienia o bursztynie znane są również z terenu na wschód od Gallery Hill w Hastings w południowej Anglii. Znajdują się tu odsłonięte klify jasnego piaskowca, z którego wydobywany jest bursztyn. Bursztyn ten pochodzi z wczesnej kredy, ma barwę od półprzejrzystej czerwonej do nieprzejrzystej brązowej oraz nieprzejrzystej czarnej przypominającej gagat. Bursztyn jest dość twardy, ale kruchy, więc jego przygotowanie do analizy jest czasochłonne. Wydobyto kilka kilogramów bursztynu, ale ze względu na długi czas niezbędny do przygotowania każdego okazu, jak dotąd przebadano jedynie ok. 100 sztuk o powierzchni 2 mm2. Większość przebadanych okazów zawiera struktury nitkowate przypominające sieć pająka. Jeden okaz zawiera najstarszą sieć pajęczą świata. Bursztyn z Hastings objęty jest realizowanym obecnie programem badawczym, w ramach którego planowana jest publikacja dalszych badań i opracowań.
Bursztyn z Wysp Brytyjskich wymaga dalszych analiz, które miejmy nadzieję rozpoczną się w niedalekiej przyszłości. Bo bursztyn ten to nie tylko kamień o jakości jubilerskiej, ale również przedmiot zainteresowania nauki, dzięki znalezionych w nim inkluzjom roślinnym i zwierzęcym.
Literatura:
Braiser M., 2009. Hastings amber. Journal of the geological society 2009. V.166. P. 989-997
Grimaldi D., 1996. Amber Windows to the past. American Museum of Natural History
Jarzembowski E. A., Azar D., Nel A. 2008. A new chironomid (Insecta: Diptera) from Wealden amber (Lower Cretaceous) of the Isle of Wight (UK). Geologica Acta 6: 285-291
Selden P. A., 2002. First British Mesozoic spider, from Cretaceous amber of the Isle of Wight, southern England. Palaeontology 45:973-983
Smith J. 1896. Ayrshire amber. Journal of geological society pages 318 321.
