Berlińskie zbiory nowożytnych zabytków artystycznego bursztynnictwa - choć przeważnie dość późne, bo wywodzące się z początków XVIII wieku - reprezentują najwyższą klasę co do kunsztu wykonania, skali (wielkości) obiektów, poziomu artystycznego oraz interesujących treści przedstawień, zarówno sakralnych, jak i świeckich. Są mało znane; nawet tak skrzętni badacze bursztynu jak Brigitte i Günter Krumbiegel w zestawieniu polecanych kolekcji bursztynowych, zamieszczonym w najnowszym wydaniu swej książki "Bernstein - fossile Harze aus aller Welt" wśród 17 muzeów niemieckich wyspecjalizowanych w tej dziedzinie nie zamieszczają:
Muzeum Rzemiosła Artystycznego (Kunstgewerbemuseum) położonego w centrum Berlina
Zamku Köpenick znajdującego się daleko na peryferiach w południowo-wschodniej części miasta (to dawna słowiańska Kopanica, znana z powieści I.J. Kraszewskiego.
A to w tych właśnie muzeach, wchodzących w skład jednej instytucji Staaliche Museen zu Berlin - Preussische Kulturbesitz, możemy zapoznać się ze znakomitymi dziełami, w znacznej części gdańskiej proweniencji.
Schloss Köpenick
Zabytki zgromadzone w Zamku Köpenick imponują stanem zachowania, mimo iż przeszły one ciężkie koleje losu w trakcie oblężenia Berlina w roku 1945 i w pierwszym powojennym trzydziestoleciu, kiedy władze NRD zaniedbały obowiązek opieki nad zabytkami przeszłości. Ich gruntowną konserwację przeprowadziła w latach 80. ubiegłego wieku Carskosielska Pracownia Bursztynowa. Największy obiekt - bursztynowy ołtarz, który w trakcie bombardowania był najbardziej uszkodzony (utracił m.in. rzeźbę figuralną Pieta) osobiście przywrócił do świetności utalentowany artysta-konserwator Albert Wanin.
Kunstgewerbemuseum
W kolekcji w Muzeum Rzemiosła Artystycznego dla miłośnika bursztynu najbardziej interesującym obiektem będzie tu rama z bursztynu na szkielecie drewnianym, opasana taśmą z brązu, wykonana około 1690 roku w warsztacie gdańskim, prawdopodobnie Nikolausa Turaua, nauczyciela pokolenia mistrzów, którzy wykonali wystrój ścian Bursztynowej Komnaty. Ma ona imponujące wymiary: wysokość 150 cm, szerokość 120 cm. Bordiura ramy jest szeroka na 15 cm i ma warstwę dekoracji bursztynowej (głęboki relief) grubości średnio 4 cm. Obwód bordiury wynosi 480 cm, powierzchnia 72 dcm2, a objętość 28,8 litra; masa elementów bursztynowych wynosi ca 30 kilogramów.
Ta pozornie masywna dekoracja jest w istocie rzeczy niesłychanie delikatna i precyzyjna. Składa się z przeszło 1500 (sic!) różnorodnych misternych elementów, w większości reliefowych, lecz także rzeźbionych intaglio, grawerowanych, a także uformowanych na kształt kamieni jubilerskich: fasetowanych kaboszonów i wielu innych pomysłowych form. Ta rama, zapewne przeznaczona dla zwierciadła a nie obrazu, zaprzecza tradycyjnej funkcji dekoracyjnego zamknięcia wewnątrz siebie określonego przedstawienia obrazowego. Sama jest natomiast polem dla zobrazowania wielu cykli tematycznych, tak wielu, że nie sposób ich wymienić w krótkiej notatce.
Oto niektóre z nich:
- personifikacje czterech kontynentów świata (Australii i Antarktydy jeszcze nie znano) ukazane jako postaci kobiece siedzące na różnych zwierzętach - głęboki relief
- alegorie antycznego świata - Babilonu, Asyrii, Grecji i Rzymu z płaskorzeźbionymi podobiznami Ninosa, Cyrusa, Aleksandra Macedońskiego i Juliusza Cezara
- liczne sceny biblijne ze starego testamentu, bardzo czytelne i wyraziste, na przykład prorok Daniel wśród zwierząt, sławne kobiety - królowa Saby, Dalila, Betsabee, Estera, Zuzanna - przedstawione w reliefie lub intaglio
- słynni wojownicy i wodzowie z atrybutami zbrojnymi i wiele innych tematów
Mistrzowie-bursztynnicy potrafili na niezliczonych finezyjnych detalach ramy oddać z portretową wiernością wizerunki postaci zapożyczone z wzorów graficznych XVII wieku. Ramę zamówił w Gdańsku książę pruski i brandenburski Fryderyk Wilhelm I zapewne z przeznaczeniem na dar dla Króla-Słońce Ludwika XIV, a więc dzieło musiało spełniać najwyższe wymogi.
Losy ramy po Wielkiej Rewolucji Francuskiej roku 1789 są nieznane. Dopiero w roku 1992 pojawiła się na rynku antykwarycznym jako oferta kupca brytyjskiego za zdumiewająco niską cenę 30.000 funtów. Stan jego zachowania (zwietrzelina na powierzchni) nie pozwala ukazać na fotografii finezji przedstawionych tematów i tylko ogląd z bliska daje możność docenienia wyjątkowości tego dzieła.
Muzeum Rzemiosła Artystycznego w Berlinie ma kabinecik podobny proporcjami i wymiarem do znajdującego się w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Gdańska dzieła mistrza Zernebacha z roku 1728, wykonany w Gdańsku 30 lat wcześniej i jak się wydaje, zrealizowany z większym talentem.
Godne uwagi są także inne solidne i typowe dzieła artystycznego bursztynnictwa z przełomu XVII i XVIII stuleci.
Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu Humboldta
W Muzeum Przyrodniczym (Museum für Naturkunde der Humboldt-Universität) na parterze eksponowana jest największa ze znanych brył bursztynu bałtyckiego (sukcynitu) o masie 9.750 g i długości pół metra, znaleziona w 1904 roku w Rarwinie koło Kamienia Pomorskiego.
Jest to wprawdzie tylko jeden z eksponatów najbogatszej niemieckiej kolekcji naturalnych okazów bursztynu, liczącej 20.000 brył i ustępującej liczebnie jedynie polskiej kolekcji w Muzeum Ziemi PAN w Warszawie (29.500 okazów), lecz warto go traktować wyjątkowo i co pewien czas porównywać stan zachowania, a tym samym skuteczność zabiegów konserwatorskich czynionych przez niemieckich muzealników.
Inne niemieckie kolekcje przyrodnicze pozostają liczbowo w tyle. Nawet w Getyndze, deponującej przedwojenne zbiory z Królewca jest ich mniej - 17.557 okazów, a w niezwykle aktywnym po wojnie Stuttgarcie zgromadzono 2.500 brył sukcynitu i 7.600 okazów innych żywic kopalnych.
