Inkluzja jaszczurki w bursztynie bałtyckim z kolekcji Gabrieli Gierłowskiej, obecnie w zniorach Muzeum Bursztynu w Gdańsku

Ta kolekcja, licząca obecnie ponad 10.000 obiektów, gromadzona jest w celach naukowych, badawczych oraz wystawienniczych. Ma związek z moją pracą jako eksperta bursztynu, jest pomocna w ocenianiu jakości materiału i określeniu technologicznych procesów, jakim został on poddany.

Kolekcję tworzy bursztyn bałtycki (sukcynit), począwszy od surowca w jego wszystkich typowych formach, poprzez półfabrykaty – przykłady sposobów i metod obróbki do wyrobów obecnych na rynku w określonym czasie oraz dzieł sztuki. Ważna jest kolekcja bursztynu prasowanego. Jest to przegląd metod prasowania bursztynu począwszy od drugiej połowy XX wieku do dziś, z Polski, Rosji, Litwy i Niemiec. W skład zbiorów wchodzą też urządzenia i maszyny wykorzystywane w procesie obróbki bursztynu oraz wybrane urządzenia jubilerskie i probierskie. Ciekawostką  jest drewniany warsztat do szlifowania, toczenia, polerowania, wiercenia bursztynu, zbudowany na wzór XIX-wiecznych warsztatów obróbki bursztynu z Kurpi i Kaszub.

Zbiór liczy ponad 10.000 obiektów i jest w trakcie katalogowania i opisywania. Wszystkie obiekty zostały zbadane przez  rzeczoznawców bursztynu. Wybrane zbadali pracownicy nauki – badacze bursztynu, inne przyczyniły się do wzbogacenia wiedzy o bursztynie, jeszcze inne ilustrują prace autorów piszących o bursztynie.

W skład zbiorów wchodzą następujące kolekcje:

  • Surowca bursztynowego                                                             1.200
  • Form naturalnych                                                                          800
  • Barwnych odmian                                                                       1.500
  • Inkluzji w bursztynie                                                                    2.900
  • Półfabrykatów z bursztynu                                                           3.200
  • Półfabrykatów i wyrobów z bursztynu prasowanego                           215
  • Wyrobów bursztynowych z warsztatu autorki                                    198
  • Prac z pracowni Gabrieli i Wiesława Gierłowskiego                                10
  • Wyrobów zabytkowych                                                               4                    
  • Wyrobów z nowego srebra z lat 1970.                                                  8
  • Dzieł artystów                                                                                  75
  • Rzeźb i kompozycji rzeźbiarskich                                                           48
  • Wyrobów jubilerskich  z lat 1980.                                                        10
  • Współczesnych wyrobów jubilerskich                                                    17
  • Obiektów technicznych                                                                      25

Wyszczególniony powyżej z rozbiciem na kolekcje zbiór bursztynu bałtyckiego powstawał i kształtował się przez wiele dziesięcioleci mojej pracy z bursztynem. Licząca obecnie ponad 200 obiektów Kolekcja półfabrykatów i wyrobów prasowanych to w głównej liczbie plon zainteresowania tym materiałem, technologiami jego wytwarzania męża Wiesława Gierłowskiego oraz mojej potrzeby przedstawiania w stoisku Laboratorium Bursztynu wyrobów z coraz to doskonalszych i różnorodnych sposobów prasowania. Kolekcja poprzez porównanie pozwala określić, skąd pochodzą wykonane z prasowanego bursztynu wyroby i kiedy powstały oraz prześledzić  różnice w jakości prasowania w określonym czasie w poszczególnych warsztatach i krajach.Obiekty z Kolekcji dzieł artystów oraz Kolekcji rzeźb i kompozycji rzeźbiarskich pojawiały się i pozostawały jako pamiątki zdarzeń i podróży, niektóre zostały wykonane na zamówienie, inne zakupione przy okazji autorskich wystaw. Urządzenia w Kolekcji obiektów technicznych umożliwiają przeprowadzanie koniecznych, porównawczych badań.

W kolekcji surowca znajduje się surowy bursztyn bałtycki, który w przeważającej części pochodzi z plaż oraz kopalni hydraulicznych w delcie Wisły. W skład tej kolekcji wchodzą plansze ukazujące klasyfikację handlową surowca, między innymi budowę wewnętrzną, zanieczyszczenia. Obecne są również okazy surowca (sukcynitu) ze złóż na Sambii i Ukrainie oraz z nagromadzeń polodowcowych; w tym duże bryły ponad 300 g.

W kolekcji form naturalnych reprezentowane są wszystkie opisane przez naukę formy bursztynu. Są to krople, sople, formy naciekowe i wewnątrzpniowe, nadziaki i inne.

Kolekcja odmian barwnych zawiera oszlifowane i wypolerowane bryłki różnej wielkości i kształtu, które pokazują wielobarwność bursztynu, jego różnorodność i wyjątkową urodę. Na przełomie lat 1980/1990. powstawały z nich Bursztynowe obrazy, plansze z różnobarwnymi bursztynowymi bryłkami, prezentowane były na wystawach Muzeum Ziemi z cyklu Bursztyn skarb dawnych mórz, według koncepcji prof. Barbary Kosmowskiej-Ceranowicz, w różnych miastach Polski, także za granicą. 

Nawyk uważnego badania bryłek w czasie ich selekcji pozwolił mi w roku 1997 dojrzeć i odsłonić jaszczurkę w jednej z nich. Jaszczurka stała się okazem numer jeden (GG1), rozpoczynającym kolekcję  inkluzji organicznych: roślinnych i zwierzęcych w bursztynie. Liczy ona obecnie około 2.900 obiektów. Okaz jaszczurki natomiast należy dziś do liczących się eksponatów Muzeum Bursztynu w Gdańsku. Inkluzje oglądane pod lupą binokularną zaciekawiły mnie i zafascynowały, gromadziłam je i fotografowałam. „Spojrzenie na zbiory inkluzji..” gromadzonej kolekcji zawarte jest w czwartej części mojej książki „O dawnych kolekcjach bursztynu i gdańskiej jaszczurce” (2005).

Półfabrykaty bursztynowe pochodzą z własnego warsztatu. Kolekcja ta dokumentuje i obrazuje ręczną i mechaniczną obróbkę bursztynu: szlifowanie, cięcie, toczenie, wiercenie, poprawianie, klejenie, sposoby i techniki wytwórczości na różnym etapie procesu technologicznego oraz w różnym stopniu jego postępu.

Półfabrykaty i wyroby z bursztynu prasowanego z kolei to przegląd różnych metod prasowania bursztynu i różnych technologii, począwszy od drugiej połowy XX wieku do czasu obecnego z Polski, Rosji, Litwy, Niemiec. Kolekcja zawiera przykłady wszystkich ważnych, znaczących dla rynku sposobów prasowania bursztynu opartych zarówno na patentowych, jak i warsztatowych technologiach: z proszku, drobnej granulacji bryłek, bryłek większych wielobarwnych z dodatkiem młodego bursztynu przy stosunkowo niskiej temperaturze (ca 140oC) w ciśnieniu do 1000 kg/cm – produkt zwany „łaciatym”. Jest też prasowany a następnie modyfikowany i łuskowany, także formowany z jednej niekształtnej bryłki w określony kształt, zwany bursztynem kształtowanym, i inne. Zbiór zawiera zarówno materiał wyjściowy (wypraski), jak i różnej formy kamienie jubilerskie. Są także liczne gotowe wyroby: naszyjniki, brosze, kolczyki, pierścienie, bransolety, różańce mahometańskie, figurki i rzeźby.

Kolekcja wyrobów z bursztynu to wywodzące się z najdawniejszych tradycji: wisiory, broszki, bransolety, guziki różnej średnicy – nieregularne płaskie krążki tylko częściowo oszlifowane o archaizującym charakterze podkreślającym naturalne barwy i fakturę bursztynu oraz naszyjniki z naturalnego bursztynu o różnym stopniu przezroczystości, bogatej, różnorodnej gamie barwnej i o różnych formach paciorków. O ich urodzie stanowi staranne, precyzyjne wykończenie powierzchni, kolorystyczny dobór bryłek, ich kształt, wielopłaszczyznowe szlifowanie wydobywające specyficzną dla bursztynu grę światła.

Także naszyjniki, w których atutem jest ukazanie w jednym sznurze różnorodności bursztynu. Naszyjnik z paciorków „ósemkowatych”, którego pierwowzorem było archeologiczne znalezisko z okolic Pruszcza Gdańskiego, jest odniesieniem do tradycji najdawniejszej. Do tradycji ludowej zaś bursztynowy kierec wzorowany na ozdobie wnętrza chaty z Muzeum w Łomży. W kolekcji jest jeden z trzech, jakie powstały, z pozostałych dwóch jeden jest eksponowany w Muzeum Bursztynu w Gdańsku, drugi zaś u znawcy bursztynu z Niemiec.

Ważne w kolekcji są wyroby nawiązujące do ludowych wyrobów kaszubskich, jak:  broszki, krzyżyk, dwa różańce, dwa naszyjniki z paciorków – talarków oraz trzy naszyjniki z naturalnego bursztynu, gdzie stosunkowo płaskie paciorki dodatkowo zostały po obrzeżach uformowane wielokątnie celem uzyskania ciekawej gry światła.

Pamiątką po Wystawie Bursztynu z Kolekcji Królów Duńskich na Zamku Królewskim w Warszawie w 1993 roku jest lupa z naturalnie przejrzystego bursztynu z rękojeścią w kształcie ręki putta z palcami zawiniętymi w „figę”, która wykonana została na wzór bursztynowych soczewek z XVII wieku z eksponowanej wtedy kolekcji.

Są tam także tradycyjne wyroby i jubilerskie kamienie z bursztynu poprawianego w procesie termicznym z dostępem tlenu, bez zastosowania autoklawu. Wszystkie wyroby z bursztynu pochodzą z funkcjonującego pod koniec ubiegłego wieku jednego warsztatu – autorki.  Wyroby z tego warsztatu znajdują się we wszystkich polskich muzeach gromadzących wyroby z bursztynu, a mianowicie: Muzeum Ziemi PAN w Warszawie, Muzeum Zamkowym w Malborku, Muzeum Bursztynu w Gdańsku, Muzeum Archeologicznym w Gdańsku i innych, także europejskich.

Kolekcja wspólnej pracowni Gabrieli i Wiesława Gierłowskich uformowała się z obiektów pochodzących z lat 1980. i początku 1990. i  zawiera m.in. kopię wisiora wzorowanego na medalionie księcia piastowskiego Jana Fryderyka, klamry, plakiety, puchar z bursztynowym nodusem, bursztynowe lupy oprawione w srebro na łańcuchach, brosze, wisiory i inne.  Także szkatułka srebrna wykonana przez W. Gierłowskiego na początku lat 1980.; wieko bursztynem udekorowano w pracowni Lucjana Myrty w roku 2011.

Wyroby dawne – to kolekcja wyrobówz bursztynu pochodząca ze Staatliche Bernstein-Manufaktur, Königsberg (Państwowa Manufaktura Bursztynu w Kaliningradzie). Są to: niekompletna broszka z lat 30. ubiegłego wieku oraz dwie broszki (naśladownictwo z okresu powojennego). Sprzed 1945 roku pochodzi motyl z bursztynu – centralny fragment bransolety oraz powtarzalne elementy bransolety z okresu powojennego.

Z  lat 1970., czyli okresu trudnej sytuacji gospodarczej, uformowała się mała kolekcja składająca się z ośmiu wyrobów z nowego srebra (mosiądz wysokoniklowy MZN 18, stop miedzi, cynku i niklu z dodatkiem manganu) dekorowanych bursztynem. Są one sygnowane znakiem MET. W materiał ten zaopatrywało swoich dostawców biżuterii od roku 1966 Spółdzielcze Zrzeszenie Wytwórców Rękodzieła Artystycznego „Art-Region” w Sopocie. Są to prace interesujące wzorniczo: bransoleta wykonana przez inżyniera chemika Janusza Fietkiewicza, kolejna bransoleta wykonana przez historyka sztuki magistra Wiesława Gierłowskiego, dwa wisiory z łańcuszkami wykonane perfekcyjnie warsztatowo przez zdolnego i profesjonalnego w wykonawstwie inżyniera mechanika Leszka Gałeckiego. Wisior dekorowany bursztynem z autorskim łańcuchem, jedna spinka do mankietu oraz dwa małe pierścionki z tego okresu zostały wykonane przez nieznanego mi autora. Wszystkie te wyroby znajdowały się w obrocie handlowym „Art-Regionu”.

Kolekcja dzieł artystów powstawała w dłuższym okresie, a jej inspiracją były osobiste kontakty z przedstawicielami kierunków artystycznego bursztynnictwa w Gdańsku, Sankt Petersburgu i Kaliningradzie i to one pozwoliły na zgromadzenie ponad 60, w przeważającej liczbie sygnowanych, dzieł sztuki. To prace Marii i Pawła Fietkiewiczów,  Wojciecha Jakubowskiego, Aleksandra Żurawlowa, Światosława Iwanowa i Ernesta Lisa. M. i P. Fietkiewiczowie to wyjątkowa para artystów, których monograficzna wystawa prac związana z 40-leciem ich pracy twórczej miała miejsce w 2009 roku w Muzeum Bursztynu w Gdańsku.  W ich dziełach w centrum jest bursztyn, a przydana mu oprawa srebrna lub złota celowym dopełnieniem. W kolekcji są to zapinki, brosze, klamry, pierścienie, spinki.

Z kolei jubilerskie prace artysty grafika, autora blisko już tysiąca ekslibrisów, pomysłodawcy i organizatora biennale ekslibrisu na Zamku w Malborku W. Jakubowskiego w kolekcji to czternaście dzieł: kolia, wisior, cztery brosze, pięć pierścieni oraz trzy pary kolczyków. Misterna oprawa bursztynu w broszach, pierścieniach i kolczykach to rodzaj współczesnego filigranu, gdzie formy ostatecznego dzieła z bursztynu bądź innych naturalnych kamieni powstały ze zwiniętego cienkiego srebrnego drutu, który dodatkowo jest wzbogacany srebrnymi małymi kulkami.

Prace A. Żurawlowa cechuje mistrzowskie opanowanie nowożytnych technik wytwórczych. W kolekcji znajduje się klasycystyczna bursztynowa dwuwarstwowa kamea oprawiona w złotą broszę przez męża Wiesława Gierłowskiego, kamee z muszli na bursztynie, rzeźbione intaglio kamienie bursztynowe z wizerunkami aniołów, głów kobiecych, kwadratowe płytki intaglio wzorowane na wielkiej gdańskiej szachownicy z XVII wieku (eksponowane obecnie w Muzeum Archeologicznym, wykorzystane jako wieka srebrnych szkatułek) i łyżeczka. Ponadto malowane na bursztynie, przy współudziale młodego malarza Olega Korszykowa, główki kobiece.

Autorstwa Ś. Iwanowa, artysty rzeźbiarza pracującego przy rekonstrukcji wystroju Bursztynowej Komnaty w pałacu Katarzyny I w Carskim Siole, jest rzeźba smoka i rzeźbiony intaglio w przezroczystym bursztynie widok pałacu Tyszkiewiczów w Połądze. Kolekcja zawiera także kameę  ze znakiem zodiaku – Baranem, wykonaną w białym bursztynie przez wyjątkowego człowieka, miłego i spolegliwego, absolwenta Akademii Rzeźbiarskiej im. Muchiny, wieloletniego (ponad 50 lat) kierownika artystycznego Kaliningradzkiego Kombinatu Bursztynowego, E. Lisa. Kameę oprawił techniką wielokrotnej cargi P. Fietkiewicz.

Do ważnych obiektów dekorowanych bursztynem, chociaż nie jubilerskich, należą w kolekcji trzy prace nieżyjącej już artystki rosyjskiej Leny Gradinarowej: broszka, bransoleta oraz futerał na telefon. Prace zostały wykonane ze skóry i bursztynu.

Kolekcja zawiera artystyczne prace – wisior i broszkę – Jerzego Głowackiego, którego cechuje rozległa wiedza z zakresu jubilerstwa, złotnictwa, dzięki czemu w sposób mistrzowski stosuje on w swoich wyrobach dawne techniki złotnicze. 

Wisiory Wiktora Parchomienki z Kaliningradu są przykładem pięknej formy i precyzji wykonania.

Prace Andrieja Kaweckiego z Kaliningradu są w kolekcji rzeźb i kompozycji rzeźbiarskich. Zostały one wykonane z bursztynu naturalnego ze złoża sambijskiego. Reprezentują wszystkie istniejące odmiany bursztynu. W kolekcji w przeważającej liczbie są sygnowane. Autor wielokrotnie nagradzany na licznych konkursach z zakresu bursztynu dobrze zna strukturę bursztynu i ją po mistrzowsku wykorzystuje. Ciekawe jest zastosowanie przez niego inkluzji w bursztynie, gdzie wokół inkluzji buduje on formę swoich prac i treść nasyconą nutką humoru, wywołując humorystyczne skojarzenia z sytuacjami z życia. Trzydzieści jeden prac tego autora reprezentuje wszystkie istniejące odmiany bursztynu naturalnego, cztery zaś wykonane zostały z bursztynu poprawianego w autoklawie – sowy, byk, kot oraz smucący się anioł. W kolekcji znajduje się ponadto  siedem postaci – owadów z bursztynowej orkiestry tego autora. Prace A. Kaweckiego cechuje lekkość, także dosłowna:  najlżejszy jest Dzieciak o wadze 2 gramy, najcięższa zaś rzeźba byka ma 95 gramów. Rzeźba byka stała się symbolem Wydawnictwa Bursztynowa Hossa.

Ponadto w kolekcji znajduje się figurka Lis  – wyrzeźbiona z jednej bryły bursztynu pochodzącego ze złoża w Klesowie przez Siergieja Szmiruka z Równego w Ukrainie (wraz z postumentem waży 168 gramów).

Drobne rzeźby z naturalnego bursztynu: słoń, dwa zające, dwie kaczki, kotek oraz dwie z bursztynu poprawianego termicznie – wiewiórka i kotek, pochodzą z pracowni Barbary Danuty Giergielewicz z Junoszyna.

7 drobnych rzeźb w trakcie identyfikacji.

Kolekcja wyrobów  jubilerskich z lat 1980. to przede wszystkim prace Leszka Gałeckiego niezwykle precyzyjne warsztatowo, Anny Surajewskiej, której biżuteria oparta została na jej własnej technologii warsztatowej, Mariusza Gliwińskiego, którego prace z tego okresu cechuje ciekawe wyeksponowanie bursztynu w wyrobie.

Kolekcja współczesnych wyrobów jubilerskich obejmuje dekorowane bursztynem zarówno naturalnym, jak i poprawianym, m.in. prace Marka Gutowskiego, który wykorzystuje drobne bryłki bursztynu w różnoraki sposób łącząc je ze srebrem. Naszyjniki dekorowane srebrem złoconym pochodzą z pracowni Leszka Krausego. Liczne są wyroby jubilerskie Kombinatu Bursztynowego z Kaliningradu: broszki, zapinki, bransolety, naszyjniki, puderniczka, flakony, butelki i inne.

Kolekcję obiektów technicznych tworzą urządzenia i maszyny wykorzystywane w procesie obróbki bursztynu z końca XX wieku. To szlifierki dwubiegowe z odpylaniem, szlifierki o tarczy zraszanej wodą, szlifierko-polerki, piła tarczowa z frezami i tarczami diamentowymi, młynek do bursztynu (suchy), młynek do bursztynu (mokry), bębny do szlifowania i polerowania, wiertarki do bursztynu, wiertarka z regulacją, piec do prażenia bursztynu. Ponadto stół jubilerski, zestaw palników, piec elektryczny do topienia, komplet przeciągadeł, wagi: elektroniczna, laboratoryjna i stołowa, komplet iglic probierczych, mikroskop stereoskopowy i oświetlacz światłowodowy.

Część zbioru była badana przez prof. Barbarę Kosmowską-Ceranowicz z Muzeum Ziemi PAN w Warszawie, polskiej przedstawicielki w grupie do badań minerałów organicznych przy Międzynarodowej Asocjacji Mineralogicznej (obecnie grupa ta już nie działa). Pojedyncze obiekty przez dr. inż. Ewę Wagner-Wysiecką z Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej. Niektóre posłużyły wnikliwej badaczce, pasjonatce bursztynu dr hab. Anieli Matuszewskiej z Wydziału Nauk o Ziemi (Katedry Geochemii, Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach) do szczegółowych badań bursztynu skutkującymi nowymi, ciekawymi, wzbogacającymi wiedzę o bursztynie informacjami. Kilka obiektów zbadał metodą ATR - spektrometrem podczerwieni z firmy Spectro-Lab mgr inż. Dariusz Wysiecki.

Od ponad dziesięciu lat zbiory udostępniane są w różnych konfiguracjach publicznie na międzynarodowych targach bursztynu Amberif i Ambermart, także  na wystawach, a więc  poddane permanentnemu osądowi i ocenie specjalistów: bursztynników, naukowców,  rzeczoznawców bursztynu z Polski i świata. Ukazują urodę naturalnego bursztynu, efekty jego modyfikowania, materiał i wyroby z różnych sposobów prasowania. Informują i uczą, między innymi prawidłowego, zgodnego z ustaleniami i normami Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników oznaczania wyrobów w obrocie handlowym. Często bardzo zdziwionym i zaskoczonym właścicielom powstających coraz liczniej galerii, pozwalają uświadomić sobie wielką różnorodność, jaka kryje się pod nazwą bursztyn i zagrożenia płynące z tej różnorodności. Okazy z poszczególnych kolekcji służą promocji naturalnego bursztynu bałtyckiego, a ich fotografie ilustrują artykuły i książki wielu autorów piszących o bursztynie – także mojego autorstwa, np. „Uroda bursztynu”, „Bursztyn w lecznictwie” i inne.

Zbiory są nadal uzupełniane i powiększane.

 

Literatura:

  1. Gierłowska G. 2002: Bursztyn w lecznictwie/Amber In Therapeutics/Bernstein In Der Heilkunde. Bursztynowa  Hossa Gdańsk
  2. Gierłowska G. 2002: Amber The Varietes and Modifications of Balic Amber [w:] Amberif Preview 7-10.03.2002. s. 8-12. Międzynarodowe Targi Gdańskie SA Gdańsk
  3. Gierłowska G. 2002: Ład w nazewnictwie kamieni jubilerskich z bursztynu [w:] Polski Jubiler Nr 1(15) 2002, s. 32-35. Warszawa
  4. Gierłowska G.  2004: Uroda bursztynu/ The beauty of amber. Bursztynowa Hossa -  Gdańsk.
  5. Gierłowska G. 2001: Kamienie jubilerskie z bursztynu – Klasyfikacja [w:] Zegarki&Biżuteria –  miesięcznik branży zegarmistrzowsko-jubilerskiej, marzec 3/2001 (49), s. 12-13
  6. Gierłowska G. 2005: O dawnych kolekcjach bursztynu i gdańskiej jaszczurce/ OnOld Amber Collection  and the Gdansk Lizard. Bursztynowa Hossa Gdańsk
  7. Gierłowska G. 2007: Amber, the Eternal Mystery – The  Amber Laboratory. [w:] Amberif Preview 2007. 14 International Fair of Amber, Jewellery and  Gemstones (14-18.03. 2007) s.10 – 15.  Gdańsk
  8. Gierłowska G. 2009: Inkluzje w bursztynie bałtyckim – ich miejsce w kulturze  [w:] RynekJubilerski nr 2(8) Lato 2009, s. 40-43. ISSN 1897-6433.
  9. Gierłowska G. 2009: Bursztyn bałtycki – król żywic kopalnych. [w:] Rynek Jubilerski. Nr 1(7) Wiosna 2009. s. 20-24. Warszawa.
  10. Gierłowska G. 2010: Uwagi o normowaniu bursztynu. Lapidarnie o bałtyckim bursztynie [w:] Rynek Jubilerski Nr 1(11) wiosna 2010. s. 12 – 20.  ISSN 1897-6433.
  11. Gierłowscy G. i W. 1998: Jaszczurka z Gdańska Stogów [w:] Bursztyn – Poglądy – Opinie   B. Kosmowska-Ceranowicz, W. Gierłowski [red.]. s. 55-58.  Gdańsk-Warszawa 2005.
  12. Gierłowski W. 1999: Bursztyn i gdańscy bursztynnicy. Wydawnictwo „Marpress” Gdańsk.
  13. Kosmowska-Ceranowicz B. 1998: Historia i współczesne możliwości powstania zbiorów bursztynu w  Gdańsku [w:] Bursztyn – Poglądy – Opinie pod redakcją Barbary B. Kosmowska-Ceranowicz, W. Gierłowski [red.] s. 194-198. Gdańsk-Warszawa 2005.
  14. Kosmowska-Ceranowicz B. 2009: Kolekcje żywic kopalnych i subfosylnych w zbiorach muzealnych jako materiał do badań ich właściwości. Amberif 2009 – XVI Seminarium – „Bursztyn – o zabytkach, inkluzjach organicznych i właściwościowych” Gdańsk-Warszawa 14.03.2009. s. 9-15.
  15. Kosmowska-Ceranowicz B. 2012: Bursztyn w Polsce i na świecie. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
  16. Koteja J. 1998: Amator i profesor w świecie inkluzji [w:] Bursztyn – Poglądy – Opinie. B. Kosmowska-Ceranowicz, W. Gierłowski [red.]. 2005 s. 70-74. Gdańsk-Warszawa
  17. Leciejewicz K. i  Kwiatkowska K. 2005: Odkrywane piękno bursztynu. Muzeum Ziemi PAN Warszawa
  18. Matuszewska A. 2010: Bursztyn (sukcynit), inne żywice kopalne, subfosylne i współczesne. Oficyna Wyd. Uniwersytet Śląski w Katowicacach.

Artykuł ukazał się w publikacji podsumowującej Międzynarodowe Sympozjum Badaczy Bursztynu "Złoża - kolekcje - rynek" w czasie targów Amberif 2013.